Η, εντυπωσιακή ακόμη και εν μέσω πανδημίας, παρουσίαση της Κυβέρνησης πριν ένα περίπου μήνα του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας, «Ελλάδα 2.0» έφερε τον όρο δυναμικά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Για το περιεχόμενό του αρκετά έχουν γραφτεί ήδη (για παράδειγμα, εδώ και εδώ). Αν ήταν να διακρίνω κάτι ειδικά από όσα έχουν ήδη ειπωθεί, λόγω και προσωπικού ενδιαφέροντος, θα ήταν η έμφαση στη νεοφυή επιχειρηματικότητα και στην καινοτομία, αφού χωρίς αυτές ακόμα και οι καλύτερες «βαριές», δομικές αλλαγές θα έμεναν αχρησιμοποίητες.
Ο όρος Ελλάδα 2.0 είναι εύστοχος, τουλάχιστον για τη γενιά μου – και αυτό ίσως είναι ένα πρόβλημα, αφού δεν είμαι βέβαιος αν σημαίνει κάτι για τους μεγαλύτερους και τους μικρότερους από εμάς. Απαιτείται, επομένως, επεξήγηση. Η πρώτη γενικά του internet άρχισε περίπου το 1995 και κράτησε μια δεκαετία. Ήταν η εποχή που στήθηκε η τεχνική υποδομή, όμως έλειπε ακόμα το περιεχόμενο. Οι μεγαλύτεροι παγκόσμιοι οργανισμοί είχαν «σηκώσει» ιστοσελίδες, όμως κατά κανόνα ο μέσος πολίτης δεν είχε κανέναν ιδιαίτερο λόγο να μπαίνει στο ίντερνετ κάθε μέρα. Η επικοινωνία ήταν μονόδρομη: Από τους οργανισμούς και κάποιους μεγάλους πωλητές (το Amazon τότε ξεκίνησε, πουλούσε μόνο βιβλία) προς πολίτες-παθητικούς δέκτες. Όλα αυτά άλλαξαν στις αρχές του 2000, όταν ξεκίνησαν τα ιστολόγια. Ξαφνικά η επικοινωνία έγινε αμφίδρομη, δηλαδή και απλοί χρήστες μπορούσαν να δημοσιεύσουν περιεχόμενο. Ξεκίνησαν επομένως να μιλούν και μεταξύ τους, αντί να παραμένουν παθητικοί δέκτες πληροφοριών. Ήταν αυτή ακριβώς η αλλαγή που έφερε τα social networks και τις πλατφόρμες, που κυριαρχούν στη ζωή μας σήμερα. Για να σηματοδοτηθεί αυτή η αλλαγή χρησιμοποιήθηκε ο όρος Web 2.0 (ως τρυκ του marketing, δεν χρησιμοποιούσαμε πριν τον όρο Web 1.0, ούτε σήμερα πηγαίνουμε προς Web 3.0). Συμβολικά το χρονικό σημείο εντοπίζεται στο 2006, όταν το Time είπε ότι Person of the Year είμαστε Εμείς (You), στο πασίγνωστο πλέον εξώφυλλό του με τον καθρέφτη όπου καθένας μας έβλεπε τον εαυτό του.
Συνεπώς, η Ελλάδα 2.0 σηματοδοτεί την αλλαγή παραδείγματος, κάτι καινούργιο και διαφορετικό. Όπως τόνισαν τα αρμόδια κυβερνητικά στελέχη, «Τι είναι το πρόγραμμα Ελλάδα 2.0; Είναι ένα συνεκτικό σχέδιο επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων που έχει σαν στόχο να κάνει update στο λειτουργικό της χώρας. Στο software και το hardware της Ελλάδας».
Η Ελλάδα 2.0 αποτελεί αναμφίβολα τεκμηριωμένο σχέδιο. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την σημαντική επιστημονική και τεχνοκρατική εργασία πίσω από την εκπόνησή του. Αυτό άλλωστε προκύπτει έμμεσα και από την, αμήχανη, αντίδραση της αντιπολίτευσης που είχε να αντιπροτείνει μόνο το «Χαβάη 5-0» (σημειολογικά, πάντως, εξίσου όρους που λέει κάτι μόνο στη γενιά μου!). Η λογική του συνέχεια είναι ξεκάθαρη: Το σχέδιο Πισσαρίδη εκπονήθηκε εγκαίρως, μελετήθηκε, και τώρα υλοποιείται. Τα απαραίτητα βήματα τόσο ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσο και στο ελληνικό Κοινοβούλιο ήδη εκτελούνται. Όπως συμβαίνει και με την αντιμετώπιση της πανδημίας, ιδίως με τους μαζικούς εμβολιασμούς, λίγοι μπορούν να αμφισβητήσουν ότι η Ελλάδα προχωρεί οργανωμένα, όπως είχαμε καιρό να δούμε, και με σχέδιο καλύτερο από των υπόλοιπων Ευρωπαίων.
Συγκεκριμένα, η Ελλάδα 2.0 μου θύμισε τον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όπως είναι γνωστό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λειτουργεί εντελώς τεχνοκρατικά: Πρώτα αποφασίζει επιμέρους τομείς παρέμβασης, στη συνέχεια διαμορφώνει συγκεκριμένους στόχους, μετά ξοδεύει χρήματα και ανθρώπινους πόρους (νόμους) για να τους επιτύχει, και στο τέλος αξιολογεί τι πέτυχε και τι χρειάζεται ακόμα βελτίωση.
Αυτή η προσέγγιση δεν είναι όμως πάντα η ιδανική. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί ως ένας «στεγνός», γραφειοκρατικός μηχανισμός που είναι απομακρυσμένος από τον Ευρωπαίο πολίτη. Πιθανότατα αυτό οφείλεται στο ότι έτσι ακριβώς είχε σχεδιαστεί τότε, τη δεκαετία του 1950. Όμως, η διαπίστωση αυτή δεν σημαίνει ότι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να την μιμηθούν. Ίσα ίσα. Οι εθνικές κυβερνήσεις χαράσσουν πολιτικές – δεν διαχειρίζονται απλώς λεφτά.
Λείπει επομένως κάτι από την Ελλάδα 2.0; Θα μπορούσε να γίνει κάτι παραπάνω; Κατά τη γνώμη μου, ναι. Νομίζω ότι είναι περιοριστικό η Ελλάδα 2.0 να αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως οικονομικό φαινόμενο, αποκλειστικά ως αλλαγή του «παραγωγικού παραδείγματος». Μια τέτοια οπτική την κάνει αυτομάτως απλά και μόνο διαχειριστικό εργαλείο. Βέλτιστο, βιώσιμο, στοχοθετημένο και τεκμηριωμένο, αλλά πάντως οικονομικό και μόνο.
Θα μπορούσε να είναι και κάτι ακόμα; Ναι. Θα μπορούσε να αποτελέσει επιπλέον και κοινωνικό μοντέλο. Μαζί με τα χρήματα να έρθουν και ιδέες και πολιτικές για την κοινωνική αλλαγή της Ελλάδας. Για τη συνολική αναθεώρηση του κοινωνικού, και όχι μόνο του παραγωγικού, παραδείγματος. Με λίγα λόγια, στην Ελλάδα 2.0 το οικονομικό αφήγημα θα μπορούσε να συνοδεύεται και από, αντίστοιχο, κοινωνικό. Με αυτόν τον τρόπο η στοχοθεσία του θα ήταν ακόμα πιο φιλόδοξη – και πιο διαρκής.
Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατάλαβε τις ατέλειές της και θέσπισε θέση Επίτροπου για την «Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής Μας», ο οποίος μάλιστα ανατέθηκε σε Έλληνα. Το στοίχημά της είναι, πλέον, υπαρξιακό: Έναν καλό διαχειριστή όλοι τον αγαπούν, όμως κανείς δεν τον θεωρεί ισάξιο μιας κυβέρνησης, και έτσι θα συνεχίσει να κάθεται στον καναπέ και όχι στην πολυθρόνα. Η Ελλάδα 2.0 δεν θέτει, ευτυχώς, τέτοια διλήμματα. Παρουσιάζει όμως την μοναδική ευκαιρία να αφήσει κοινωνικό αποτύπωμα εξίσου σημαντικό με το οικονομικό.
Οι επέτειοι είναι χρήσιμες, επειδή βοηθούν να τραβήξει κανείς γραμμές. Κάθε Πρωτοχρονιά κάνουμε σχέδια για το νέο έτος. Κάθε συμπληρωμένη δεκαετία της ζωής μας γιορτάζουμε το γεγονός, κάνουμε απολογισμό και κοιτάμε μπροστά. Το ίδιο συμβαίνει και στους οργανισμούς: Τα «στρογγυλά» έτη της ζωής τους σηματοδοτούν αφενός την ευκαιρία για γιορτή και αφετέρου την ευκαιρία για επανακαθορισμό. Τα κράτη δεν διαφέρουν σε αυτό. Τα διακόσια χρόνια από την ελληνική επανάσταση δίνουν την ευκαιρία για αναδιάταξη και επαναπροσδιορισμό. Είναι η Ελλάδα 2.0 ο στόχος των επόμενων εκατό ετών; Αν αυτός είναι ο στόχος, τότε δεν πρέπει να μιλάμε για οικονομικό, αλλά για κοινωνικό μοντέλο. Εκτός από το New Deal οικονομικό μοντέλο ουδέποτε έμεινε στην ιστορία. Αν επομένως μιλάμε για τα επόμενα εκατό και όχι για τα επόμενα δέκα χρόνια, τότε η Ελλάδα 2.0 χρειάζεται και κάτι επιπλέον, εκτός από άριστη, τεκμηριωμένη και αδιαμφισβήτητη οικονομική ανάλυση και εκτέλεση: Χρειάζεται και ένα κοινωνικό μοντέλο, στο οποίο αυτή να αποσκοπεί.
