Η σημερινή συγκυρία βρίσκει την ελληνική οικονομία, μετά από μια δεκαετία προκλήσεων και προσαρμογής, εκ νέου σε μια πολύ έντονη κρίση, αυτή τη φορά με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά. Το υγειονομικό πρόβλημα που προκαλεί παγκοσμίως ο νέος ιός COVID-19 και τα μέτρα αντιμετώπισής του, προκαλούν αδυναμία πολλών ανθρώπων να μετακινηθούν και άρα να καταναλώσουν και να εργαστούν.
Είναι συνεπώς ένα απευθείας ισχυρό πλήγμα στη συνολική ζήτηση όσο και στη συνολική προσφορά στην οικονομία, που οδηγεί την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση. Ακόμη και αν το πρόβλημα εξελιχθεί σύμφωνα με το κεντρικό σενάριο, δηλαδή αν αμβλυνθεί σημαντικά στις μεγαλύτερες οικονομίες πριν το καλοκαίρι, οι απώλειες θα ακολουθήσουν για πολλούς μήνες, αν και πολύ διαφορετικά ανάμεσα σε χώρες και τομείς.
Ένα τόσο άμεσο πλήγμα ταυτόχρονα στη ζήτηση και στην προσφορά σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι πρωτόγνωρο και πράγματι μοιάζει με την επίδραση πολέμων στις οικονομίες. Ουσιαστικά, αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο δραστηριοποιούνται οι άνθρωποι και είναι φυσικό να ακυρώνει όσα θεωρούσαμε δεδομένα σε πολλές πλευρές της οικονομίας. Βέβαια, μπορεί κανείς να ελπίζει πως το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί, ή έστω θα περιοριστεί σημαντικά, σύντομα, και τότε σε αντίθεση με πολεμικές καταστάσεις το παραγωγικό δυναμικό θα βρίσκεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στη θέση του. Άρα μπορούμε να αναμένουμε πως η ανάκαμψη που θα ακολουθήσει παγκοσμίως θα είναι ισχυρή, όμως ο χρόνος και τα χαρακτηριστικά της θα εξαρτηθούν και από τις πολιτικές που θα εφαρμοστούν.
Αναπόφευκτη και πολύ βαθιά ύφεση
Για την ελληνική οικονομία, η αρχική ύφεση είναι αναπόφευκτη και αναμένεται πολύ βαθιά, συνολικά για το έτος προς τα επίπεδα των πρώτων χρόνων των προγραμμάτων προσαρμογής. Επίσης, για να χρησιμοποιηθεί μια μεταφορά των ημερών, η οικονομία μας εισέρχεται στην κρίση ως ασθενής με «υποκείμενα νοσήματα», καθώς έχει χαμηλότερη παραγωγικότητα και διεθνή ανταγωνιστικότητα από τις περισσότερες ευρωπαϊκές.
Η αδυναμία και καθυστέρηση στη διαχείριση της προηγούμενης κρίσης για μια σχεδόν δεκαετία και ο εφησυχασμός πως απλώς μέσα από την διεθνή ανάκαμψη και μείωση του κόστους χρήματος θα λυθούν και τα δικά μας προβλήματα, μας φέρνουν σε περισσότερο δύσκολη θέση στην αφετηρία της νέας πρόκλησης.
Σε κάθε περίπτωση, η δυνατότητα ισχυρής ανάπτυξης, μετά την έντονη αρχική ύφεση σίγουρα υπάρχει, αλλά απαιτεί ουσιαστικές αλλαγές στο πώς λειτουργεί το κράτος και το σύστημα παραγωγής στη χώρα.
Η παγκόσμια οικονομία δεν είναι όσο προετοιμασμένη θα μπορούσε
Αλλά και η παγκόσμια οικονομία δεν εισέρχεται στη νέα κρίση με καλούς όρους. Ακριβώς το αντίθετο ισχύει, καθώς τα προηγούμενα χρόνια επικράτησε τάση αναβολής της λύσης σημαντικών προβλημάτων. Αυτό συνέβαινε κυρίως μέσω αυξανόμενου δανεισμού αλλά και με αδράνεια μπροστά στις απαραίτητες δομικές αλλαγές.
Οι κεντρικές τράπεζες είχαν υποχρεωθεί να εφαρμόζουν μη συμβατικά μέτρα πολιτικής, ενισχύοντας για εξαιρετικά μεγάλο διάστημα την οικονομία με νέο χρήμα, ώστε να αντιμετωπιστεί η ασθενής διάθεση για επενδύσεις και να ενισχυθεί η μεγέθυνση. Αυτές οι πολιτικές στήριξαν και μεγάλο μέρος της πρόσφατης δυναμικής των χρηματαγορών. Φυσικά, όμως, δεν είναι χωρίς όρια, δανείζονται μεγέθυνση από το μέλλον και πρέπει να εφαρμόζονται κατεξοχήν σε περιόδους κρίσης. Τώρα που μια νέα κρίση ήρθε, η παγκόσμια οικονομία δεν είναι όσο προετοιμασμένη θα μπορούσε να είναι.
Αντίστοιχα, στην Ευρώπη, η προηγούμενη κρίση οδήγησε μετά το 2008 σε σημαντικές αλλαγές. Όμως, η διάθεση για ενδυνάμωση των θεσμών και της οικονομίας εξασθένισε μόλις το κύμα της κρίσης πέρασε και οι κεντρικές χώρες βρέθηκαν σε τροχιά ανάπτυξης. Σημαντικές παρεμβάσεις εκκρεμούν, όπως η τραπεζική ενοποίηση και ο συντονισμός της δημοσιονομικής πολιτικής. Η Ιταλία, και άλλες χώρες, θα βρεθούν σε δυσμενή θέση εάν κληθούν να αντιμετωπίσουν τα ελλείμματα και τα συσσωρευμένα χρέη μόνες τους και χωρίς επαρκή συνδρομή από τη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική στην ευρωζώνη.
Οι διαφωνίες που υπάρχουν ανάμεσα στις περισσότερο και στις λιγότερο ισχυρές οικονομίες σχετικά με τους όρους για τη παροχή ρευστότητας δεν επιτρέπεται να αφήσουν ούτε ένα χιλιοστό αμφιβολίας πως η ακεραιότητα της Ένωσης θα διατηρηθεί και πως θα εφαρμοστούν κατάλληλες πολιτικές. Αλλιώς, θα υπάρξει μια δευτερογενής οικονομική κρίση με κέντρο τα δημόσια ελλείμματα και χρέη, όταν το υγειονομικό πρόβλημα περάσει.
O εισερχόμενος τουρισμός ενίσχυσε συστηματικά την ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια
Επιστέφοντας στα σχετικά με την ελληνική οικονομία, η ύφεση σύμφωνα με τους υπολογισμούς στην Έκθεση, θα είναι βαθιά, από ελάχιστο 5% και προς το 10%. Συνεπώς, ένα σημαντικό κόστος σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά για φέτος δεν μπορεί να αποφευχθεί όσο και αν ο δανεισμός θα εξομαλύνει την κατάσταση. Συνολικά, η ύφεση θα δοκιμάσει την κερδοφορία των επιχειρήσεων, τα τραπεζικά δάνεια και τη δημοσιονομική ισορροπία, που είναι, άλλωστε, συγκοινωνούντα δοχεία.
Θα χρειαστούν σωστές αποφάσεις και στα τρία επίπεδα. O εισερχόμενος τουρισμός ενίσχυσε συστηματικά την ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια. Πλέον, πολύ μεγάλο μέρος της θερινής περιόδου αναμένεται να χαθεί, αλλά πιέσεις μπορεί να υπάρξουν και μελλοντικά. Κοιτώντας την επόμενη μέρα, το ζητούμενο θα είναι πόσο οι ελληνικές επιχειρήσεις, χωρίς εξαιρέσεις, θα αναδιαρθρωθούν ώστε να παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες, ενόψει και της μειωμένης παγκόσμιας ζήτησης.
Εάν αυτό δεν επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό, το εμπορικό ισοζύγιο θα δεχθεί ισχυρές πιέσεις και μαζί και οι προοπτικές μεγέθυνσης της οικονομίας. Το τραπεζικό σύστημα θα μπορεί να εκμεταλλευτεί το παράθυρο ευκαιρίας και δίχτυ ασφαλείας που είμαι βέβαιος πως θα προσφερθούν πανευρωπαϊκά. Όμως, θα πρέπει να επιλεγεί μια πορεία εξισορρόπησης ανάμεσα στην ανάγκη χρηματοδότησης επιχειρήσεων με θετικές προοπτικές και στην πρόνοια να μην γιγαντωθεί ένα νέο κύμα μη εξυπηρέτησης δανείων.
Δεν υπάρχει δυνατότητα δημόσιας χρηματοδότησης χωρίς όρια και κόστος
Η επιλογή να στηριχθούν οι δομές για την αντιμετώπιση του υγειονομικού προβλήματος και να στηριχθεί μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων, και μέσω αυτών των εργαζόμενων, ώστε να μην αντιμετωπίσουν πρόβλημα επιβίωσης, είναι ασφαλώς σωστή. Για την ακρίβεια, δεν τίθεται καν επιλογή.
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του υγειονομικού προβλήματος δεν αντιμάχεται αυτή του οικονομικού αλλά αποτελεί προϋπόθεση επανεκκίνησης. Θα υπάρχει όμως κρίσιμη επίδραση και από τις εξελίξεις στις άλλες χώρες μέσω του τουρισμού και λοιπών εξαγωγών. Είναι θετικό πως στη χώρα, στην Ευρώπη και διεθνώς, καταγράφεται αποφασιστικότητα της οικονομικής πολιτικής να στηρίξει τη λύση στο υγειονομικό πρόβλημα. Μεγάλη αύξηση δημόσιων ελλειμμάτων και χρέους είναι εύλογη αντίδραση σε μια άμεση διαταραχή που αντιμετωπίζεται ως μοναδική.
Δεν πρέπει όμως να δημιουργείται η ψευδαίσθηση πως, στο βάθος πολλών μηνών, υπάρχει η δυνατότητα δημόσιας χρηματοδότησης χωρίς όρια και χωρίς κόστος. Το αντίθετο συμβαίνει, ειδικά για μια οικονομία που θα τεθεί και πάλι στο μικροσκόπιο των διεθνών αγορών, και άρα πρέπει να δώσει πειστικές απαντήσεις.
