Φόβοι για άνευ προηγουμένου απειλή κατά τις ιδιωτικότητας εκφράζουν στη Ρωσία πολλοί φορείς μετά την εισαγωγή από τη Μόσχα ενός συστήματος ψηφιακού εντοπισμού των πολιτών με στόχο την επιβολή του lockdown εν μέσω κορωνοϊού.
Η ρωσική πρωτεύουσα βρίσκεται στο επίκεντρο του ξεσπάσματος της πανδημίας στη χώρα, απαριθμώντας 11.513 κρούσματα από τα συνολικά 18.328 στη Ρωσία.
«Αν πριν είχαμε 500 νοσηλείες την ημέρα, τώρα έχουμε 1.300» λέει ο δήμαρχος της πόλης Σεργκέι Σομπιάνιν, υπογραμμίζοντας ότι το ψηφιακό σύστημα εντοπισμού είναι η απάντηση της Μόσχας στην ξαφνική εκτόξευση της πανδημίας.
Το πλαίσιο είναι απλό στη θεωρία. Οι κάτοικοι της περιοχής της Μόσχας –από 14 ετών και πάνω- πρέπει να έχουν λάβει έναν QR κωδικό αν θέλουν να μετακινηθούν στην πόλη. Με την εγγραφή τους σε έναν κυβερνητικό ιστότοπο ή κατεβάζοντας μια εφαρμογή στα κινητά τους, οι πολίτες μπορούν να δηλώσουν εξ αρχής τη διαδρομή και τον σκοπό της μετακίνησής τους. Έπειτα λαμβάνουν έναν QR κώδικα o οποίος μπορεί να ελεγχθεί από τις Αρχές.
Σε πρώτη φάση το μέτρο θα ισχύει μόνο για άτομα που χρησιμοποιούν τις δημόσιες συγκοινωνίες, αλλά οι Αρχές λένε ότι οι περιορισμοί θα κλιμακωθούν σταδιακά σε μετακινήσεις γύρω από τις γειτονιές.
Η αστυνομία θα σκανάρει αυτούς τους κωδικούς και θα κόβει πρόστιμο σε όσους δεν έχουν λάβει το ειδικό πάσο ή σκόπιμα παρείχαν ψευδείς πληροφορίες. Όσοι εξακολουθούν να εργάζονται μπορούν να πάρουν ένα ειδικό απεριόριστο πάσο, αλλά για προσωπικά θέματα – όπως η οδήγηση σε ένα κατάστημα ή στην εξοχική κατοικία – οι κάτοικοι μπορούν να πάρουν μόνο δύο ελευθέρας την εβδομάδα, τα οποία έχουν ισχύ για μία μόνο ημέρα.
Επισήμως, το σύστημα καθίσταται υποχρεωτικό από σήμερα, Μ.Τετάρτη, αλλά οι Αρχές έχουν αρχίσει ήδη να εντοπίζουν την μη αδειοδοτημένη μετακίνηση στην πόλη. Τη Δευτέρα, η αστυνομία απέκλεισε σημεία εισόδου για να διαπιστώσει εάν οι οδηγοί είχαν βάσιμο λόγο να βρίσκονται στη Μόσχα, σύμφωνα με κρατικά μέσα ενημέρωσης αλλά και μάρτυρες.
Πεδίο δοκιμών
Η κυβέρνηση έχει ήδη χρησιμοποιήσει την πανδημία του ιού κορωνοϊού ως δοκιμαστικό έδαφος για μια σειρά νέων τεχνολογιών, όπως η χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης και αναγνώρισης προσώπου.
Η χρήση ανάλογων εφαρμογών για την επιβολή του lockdown δεν είναι πρωτοφανής στη Ρωσία. Ενώ οι ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Παρίσι εφαρμόζουν έντυπους ελέγχους, η προσπάθεια της Μόσχας μοιάζει περισσότερο με αυτή της Κίνας για την εκτεταμένη παρακολούθηση του πληθυσμού.
Ωστόσο, ακτιβιστές της αντιπολίτευσης προειδοποιούν ότι το νέο σύστημα θα οδηγήσει σε άνευ προηγουμένου κυβερνητική εισβολή.
Για παράδειγμα, ο ιστότοπος ζητά από όλους τους χρήστες να εγγραφούν ή να μεταφερθούν σε μια κυβερνητική ηλεκτρονική πύλη, η οποία αποθηκεύει δεδομένα χρηστών σχετικά με πρόστιμα κυκλοφορίας, λογαριασμούς κοινής ωφέλειας, στοιχεία διαβατηρίων κλπ.
Οι χρήστες πρέπει επίσης να αποκαλύψουν τα σημεία προέλευσης και προορισμού τους, φορολογικά στοιχεία του εργοδότη τους, τον αριθμό της πινακίδας του αυτοκινήτου τους και να «ανεβάσουν» την ταυτότητά τους.
Η Daria Besedina και ο Maxim Katz, βουλευτές της τοπικής αντιπολίτευσης που ψήφισαν εναντίον του συστήματος, το χαρακτήρισαν «cyber γκουλάγκ» και «ψηφιακό στρατόπεδο συγκέντρωσης», επικρίνοντας τις αρχές για συγκεχυμένα μηνύματα σχετικά με τον κορωνοϊό.
«Εάν από τη μία πλευρά λέτε στους ανθρώπους όλη ημέρα ότι η κατάσταση είναι υπό έλεγχο και μόνο οι ηλικιωμένοι πεθαίνουν και από την άλλη δεν παρέχετε οικονομική υποστήριξη, οι άνθρωποι δεν θα μείνουν σπίτι», έγραψε ο Katz στο Twitter.
Αρχικά οι αξιωματούχοι της πόλης υποχώρησαν από την εφαρμογή του σχεδίου, λέγοντας ότι ήταν ικανοποιημένοι με τα ποσοστά αυτο-απομόνωσης. Όμως, το σύστημα επανήλθε στο τραπέζι όταν έγινε εμφανές ότι τα ποσοστά μόλυνσης από κορωνοϊό συνέχισαν να αυξάνονται. Ένας λόγος; Οι γιατροί της Μόσχας άρχισαν τη διάγνωση του Covid-19 σε ασθενείς με πνευμονία με βάση τις πνευμονικές σαρώσεις, λέγοντας ότι τα διαγνωστικά τεστ ήταν ακριβή μόλις κατά 70-80%.
Προβλήματα αλλά και φόβοι
Ο δήμαρχος της Μόσχας δεν χάρηκε καθόλου βλέποντας τους Μοσχοβίτες να ξεχειλίζουν στους δρόμους και τα πάρκα κατά τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας, όταν η καραντίνα ήταν ακόμη εθελοντική. Σε απάντηση, οι Αρχές της πόλης επέβαλαν αυστηρότερους κανόνες, δίνοντας εντολή στους κατοίκους να βγαίνουν έξω μόνο για να πάνε σε ένα κοντινό κατάστημα και να βγάλουν βόλτα το σκύλο τους σε απόσταση 100 μέτρων από τα σπίτια τους. Αλλιώς κινδυνεύουν με πρόστιμο.
Είναι ξεκάθαρο ότι οι τοπικές αρχές ροκανίζουν ήδη δεδομένα. Στις 10 Απριλίου, την ημέρα που ο Σομπιάνιν ανακοίνωσε ότι θα εφαρμοστεί το σύστημα εντοπισμού, το αρχηγείο ανταπόκρισης στον κορωνοϊό της πόλης ανέφερε ότι 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι στην πόλη των περισσότερων από 12,5 εκατομμυρίων κατοίκων βγήκαν από τα σπίτια τους για περισσότερο από έξι ώρες. Ο Yandex, ο τεχνολογικός γίγαντας της Ρωσίας, δημιούργησε έναν χάρτη που υπολογίζει τον «δείκτη αυτο-απομόνωσης». Αυτός έδειξε ότι οι κάτοικοι της Μόσχας ήταν πιο χαλαροί σχετικά με την παραβίαση των κανόνων αυτο-απομόνωσης τις τελευταίες ημέρες από ο,τι μια εβδομάδα πριν.
«Κατά μέσο όρο, μια μοσχοβίτικη οικογένεια αποτελείται από 2-3 άτομα, πράγμα που σημαίνει ότι 3,5 εκατομμύρια πολίτες που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες αυτοαπομόνωσης αποτελούν πιθανή απειλή λοίμωξης σε 6-9 εκατομμύρια γείτονες, φίλους, συγγενείς και φίλους», δήλωσε το κέντρο του κορωνοϊού στη Μόσχα.
Ο Σομπιάνιν έχει πει ότι η απόκτηση ενός πάσου δεν πρέπει να είναι πιο δύσκολο από μια online παραγγελία. Αλλά στην πράξη, η αρχή ήταν δύσκολη. Ο ιστότοπος εγγραφής «έπεσε» αρκετές φορές, οι κωδικοί έγκρισης έρχονταν με καθυστέρηση και οι γραμμές τηλεφωνικού κέντρου ήταν απασχολημένες, σύμφωνα με έρευνα του CNNi. Το γραφείο του δημάρχου απέδωσε τις δυσλειτουργίες σε «επιθέσεις ενορχηστρωμένες από το εξωτερικό».
Ορισμένοι τεχνικοί εμπειρογνώμονες αμφισβήτησαν την ικανότητα των Αρχών να επεξεργαστούν τα δυνητικά εκατομμύρια αιτήματα των Μοσχοβιτών. Αλλά μόλις τελειοποιηθεί, οι υπερασπιστές της ιδιωτικής ζωής ανησυχούν ότι το σύστημα κώδικα QR θα μπορούσε να αποτελέσει το έδαφος για μια επεμβατική πρακτική που δεν θα εξαφανιστεί και με το πέρας της πανδημίας.
Το γραφείο του δημάρχου της Μόσχας λέει ότι θα διαγράψει όλα τα δεδομένα μετά την ολοκλήρωση της περιόδου απομόνωσης, αλλά οι εμπειρογνώμονες ανησυχούν ότι η συσσωρευμένη βάση δεδομένων με τα πλήρη προφίλ των ανθρώπων και τα εκτεταμένα αρχεία για κάθε κίνησή τους θα μπορούσαν να καταλήξουν σε λάθος χέρια.
«Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ότι μόλις τελειώσει η επιδημία αυτά τα δεδομένα θα αρχίσουν να διαρρέουν στην [μαύρη] αγορά, όπως συμβαίνει με πολλές άλλες βάσεις δεδομένων», φοβάται ο Sarkis Darbinyan, δικηγόρος της Roskomsvoboda, μία ομάδα που παρακολουθεί την ελευθερία του internet στη Ρωσία. «Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο».
