Σε λίγες ημέρες αναμένεται να ξεκινήσουν οι εμβολιασμοί του πληθυσμού στην Ελλάδα, μετά την άφιξη των πρώτων δόσεων από την Pfizer και την Moderna, μετά τις συμφωνίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απόκτηση εμβολίων και το σχέδιο διανομής τους στις χώρες-μέλη της ΕΕ. Όμως, παρά τις συστάσεις του Υπουργείου Υγείας και της κυβέρνησης υπάρχουν πολλοί Έλληνες που έχουν επιφυλάξεις ή είναι αρνητικοί βασισμένοι σε φήμες και λανθασμένες πληροφορίες που υποστηρίζονται στα κοινωνικά δίκτυα από “ειδικούς” χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις και καμία επιστημονική απόδειξη.
Το emea αποκαλύπτει τα πραγματικά δεδομένα και τις αλήθειες πίσω από τους πιο διαδεδομένους μύθους των τελευταίων εβδομάδων σχετικά με τα εμβόλια για τον κορωνοϊό.
Μύθος 1: Τα εμβόλια αλλάζουν το ανθρώπινο DNA
Τα περισσότερα νέα εμβόλια κατά του κορωνοϊού (SARs-CoV-2) ανήκουν στην κατηγορία «mRNA» ή «messenger RNA» (δηλ. «αγγελιοφόρο» ριβονουκλεϊκό οξύ) και μπορούν να δώσει εξειδικευμένες «οδηγίες» στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου για να φτιάξει μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη ή ακόμα και μόνο ένα κομμάτι μιας πρωτεΐνης. Το «mRNA» δεν είναι σε θέση να αλλάξει ή να τροποποιήσει τη γενετική σύνθεση ενός ατόμου, δηλαδή το DNA (ή δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ). Το «mRNA» από ένα εμβόλιο δεν εισέρχεται ποτέ στον πυρήνα του κυττάρου, όπου βρίσκεται το DNA και έτσι δεν επηρεάζει, δεν αλληλεπιδρά και δεν μπορεί να αλλοιώσει το ανθρώπινο DNA.
Αντιθέτως, τα εμβόλια που χρησιμοποιούν την τεχνολογία του «mRNA» συνεργάζονται με τους μηχανισμούς της φυσικής άμυνας του οργανισμού για την ασφαλή ανάπτυξη προστασίας (ανοσία) από έναν συγκεκριμένο ιό.
Μύθος 2: Αρκεί μία δόση εμβολίου για να αποκτήσει κανείς ανοσία
Όπως υπογραμμίζεται σε άρθρα του επιστημονικού περιοδικού «Nature», πολλά από τα εμβόλια που έχουν υποβάλλει αίτηση έγκρισης, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Moderna, της Pfizer και της Novanax, θα χορηγούνται σε δύο δόσεις, με την ανοσία στον κορωνοϊό να αναπτύσσεται μετά από συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (ανάλογα το εμβόλιο) μετά την χορήγηση της δεύτερης δόσης. Αντίθετα, η Johnson & Johnson έχει αναπτύξει εμβόλιο μιας δόσης.
Όμως, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) και επιστήμονες σε όλο τον κόσμο δεν έχουν αξιόπιστα δεδομένα για την διάρκεια της ανοσίας, τις διαφορές σε άτομα διαφορετικών ηλικιών καθώς και ανάμεσα σε ευπαθείς ομάδες και κατηγορίες του πληθυσμού που ακολουθούν θεραπευτικές αγωγές για άλλες ασθένειες. Μέχρι σήμερα καμία έρευνα σχετικά με τους ασθενείς που έχουν αναρρώσει πλήρως από κορωνοϊό, δεν έχει καταλήξει σε οριστικά δεδομένα σχετικά με την προστασία που αναπτύσσει το ανοσοποιητικό σύστημα, τα χαρακτηριστικά και την διάρκειά της.
Μύθος 3: Το εμβόλιο θα προσφέρει ανοσία σε όλους
Παρά τις εντατικές κλινικές δοκιμές φαρμακευτικών ομίλων, ερευνητικών εργαστηρίων και εξειδικευμένων εταιρειών μέχρι σήμερα κανένα εμβόλιο δεν έχει παρουσιάσει αποτελεσματικότητα 100% σε όλες τις ηλικιακές ομάδες και όλες τις ομάδες πληθυσμού. Τα τρία από τα 6 εμβόλια κατά του νέου κορωνοϊού που βρίσκονται στην φάση της έγκρισης ή έχουν λάβει έγκριση εκτάκτου χρήσης έχουν αποτελεσματικότητα 90%-95% στον γενικό πληθυσμό. Αν και δεν έχουν δημοσιοποιηθεί τα στοιχεία της φάσης 3, σε ορισμένες ομάδες φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και σε άλλες μικρότερη.
Γενικά όμως στην επιστημονική κοινότητα είναι γνωστό πως με την πάροδο της ηλικίας, η απόκριση του οργανισμού στα εμβόλια μειώνεται σημαντικά, με κυριότερες αιτίες, την γήρανση του ίδιου του ανοσοποιητικού συστήματος (άρα και την μειωμένη ανοσιολογική ανταπόκριση), τα υποκείμενα μη μεταδοτικά νοσήματα (π.χ. καρδιοπάθειες),τον καρκίνο, τα αυτοάνοσα νοσήματα και τις αλληλεπιδράσεις με χορηγούμενες θεραπείες για νοσήματα που σχηματίζονται με νοσήματα ατόμων από τις ευάλωτες και ευπαθείς ομάδες, ειδικά άνω των 75 ετών.
Μύθος 4: Κανένα από τα νέα εμβόλια δεν είναι ασφαλές
Τα εμβόλια κατά του νέου κορωνοϊού που θα λάβουν έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ομοίως, την Βρετανική Αρχή Φαρμάκων και τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ) αλλά κυρίως από την ειδική επιτροπή του Διεθνούς Ινστιτούτου Εμβολίων και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) θα έχουν περάσει από πολλαπλές επιστημονικές αξιολογήσεις, όπου η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα αποτελούν τις δυο βασικές προτεραιότητες. Δεν πρέπει να υπάρχει σύγχυση των πιθανών παρενεργειών με την «ασφάλεια» καθώς είναι αδύνατη η παντελής απουσία οποιασδήποτε παρενέργειας στο σύνολο των χρηστών (εμβολιασθέντων) ενός φαρμακευτικού προϊόντος, όπως τα εμβόλια και τα φάρμακα. Δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο και σε όλες τις φάσεις της ζωής τους στην χορήγηση ενός φαρμακευτικού προϊόντος ή ουσίας.
Ειδικά στην περίπτωση των εμβολίων κατά του νέου κορωνοϊού οι «παρενέργειες» σχετίζονται με ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως πόνος στο σημείο της ένεσης, πυρετός, κόπωση και μυαλγίες.
Στην επιστημονική βιβλιογραφία σχετικά με εμβόλια έχουν καταγραφεί πιο ο σοβαρές αντιδράσεις αλλά είναι εξαιρετικά σπάνιες και ανιχνεύτηκαν μόνο όταν ένα εμβόλιο χρησιμοποιήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο σε δεκάδες ή εκατοντάδες εκατομμύρια εμβολιασμούς – μια δοκιμασία που δεν υπάρχει εφικτός τρόπος να διεξαχθεί σε καμία φάση προ της τελικής έγκρισης.
Σύμφωνα όμως με τα διεθνή δεδομένα, κάθε νέο εμβόλιο δοκιμάζεται αυστηρά σε πολλαπλές φάσεις δοκιμών (από το εργαστήριο μέχρι την Φάση 3 σε μερικές χιλιάδες εθελοντές) πριν εγκριθεί για χρήση. Επίσης, παρακολουθείται μετά την κυκλοφορία του εμβολίου, τόσο από τις ρυθμιστικές αρχές όσο και από τις φαρμακευτικές εταιρείες, οι αναφορές για ενδείξεις πιθανών κινδύνων, όπως και ανεπιθύμητων παρενεργειών.
Μύθος 5: Τα εμβόλια μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές επιπλοκές ή θάνατο
Τα εμβόλια είναι πολύ ασφαλή και ελέγχονται σε πολλαπλά επίπεδα στις δυο τελευταίες φάσεις (Φάση 2 και Φάση 3), όπου μετέχουν συνολικά χιλιάδες εθελοντές. Τα συγκεκριμένα εμβόλια κατά του κορωνοϊού ακολούθησαν τις ίδιες διαδικασίες αλλά με πολύ ταχύτερους ρυθμούς λόγω της χρήσης νέων τεχνολογιών και της πληθώρα εθελοντών για δοκιμές σε αντίθεση με άλλες ασθένειες των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών. Αναφορές για θανάτους από εμβολιασμούς δεν έχουν αναφερθεί ως σήμερα και η εξαιρετικά σοβαρές επιπλοκές ή παρενέργειες από εμβόλια είναι γενικά πολύ σπάνιες.
Μύθος 6: Ο νέος κορωνοϊός θα εξαφανιστεί μόνος του μετά τον εμβολιασμό
Το «σενάριο εξαφάνισης» όπως συνέβη με τον πρώτο κορωνοϊό (SARS-CoV-1) που εμφανίστηκε στην Κίνα τον Νοέμβριο του 2002, εξαπλώθηκε σε 29 χώρες – κυρίως στην Ασία – και εξαφανίστηκε τον Μάιο του 2004, χωρίς να ανακαλυφθεί ποτέ εμβόλιο ή φάρμακο (θεραπευτική αγωγή), εξετάζεται από τους επιστήμονες αλλά η εξέλιξη του νέου ιού δείχνει πως δεν ακολουθεί τα ίδια επιδημιολογικά και ιατρικά χαρακτηριστικά. Υπάρχουν όμως αρκετά επιστημονικά δεδομένα που ενισχύουν το σενάριο της εποχικότητας, δηλαδή ότι το πιθανότερο είναι πως ο νέος κορωνοϊός (SARS-CoV-2) ενδέχεται να αποκτήσει εποχικότητα – όπως συμβαίνει και με τον ιό της γρίπης – και συνεπώς το εμβόλιο κατά του του νέου κορωνοϊού μπορεί να απαιτείται ετησίως, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το αντιγριπικό εμβόλιο.
Για παράδειγμα, ο δεύτερος νέος κορωνοϊός MERS (ή MERS-CoV), που έγινε γνωστός -λανθασμένα- και ως «η γρίπη των καμηλών» , εμφανίστηκε τον Ιούνιο του 2012 στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβία και είχε δυο «κύματα» με… ξεσπάσματα στην Νότια Κορέα το 2015 και την Σαουδική Αραβία το 2014 και το 2018, με το τελευταίο κρούσμα να καταγράφεται τον περασμένο Ιανουάριο. Παρά την εξάπλωσή του σε 28 χώρες, την υψηλή θνησιμότητα (34,3%) και την παρατεταμένη διάρκεια της πανδημίας, δεν ανακαλύφθηκε εμβόλιο ή φάρμακο.
Μύθος 7: Μετά τον εμβολιασμό, θα επανέλθουμε πλήρως στην προ-πανδημίας καθημερινότητα
Η λεγόμενη επιστροφή στην (πρό κορωνοϊού) “κανονικότητα” μπορεί να απαιτήσει μήνες, ενδεχομένως και χρόνια αλλά η επαναφορά στην προηγούμενη καθημερινότητα μπορεί να μην επανέλθει ποτέ. Ορισμένα μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας, όπως η κοινωνική απόσταση, ο περιορισμός του μεγέθους των συγκεντρώσεων και η χρήση μάσκας σε κλειστούς χώρους, θα παραμείνει σε ισχύ για αρκετούς μήνες μέχρι την επίτευξη της ανοσίας του γενικού πληθυσμού με την ολοκλήρωση του εμβολιασμού.
Ορισμένα μέτρα, κυρίως υγειονομικού χαρακτήρα, ειδικά αν επαληθευτούν οι εκτιμήσεις ειδικών περί εποχικότητα του νέου κορωνοϊού, μπορεί να συνεχίσουν να εφαρμόζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όμως, οι σημαντικότερες αλλαγές στην καθημερινότητα όπως η χρήση μάσκας και αντισηπτικών, ενδέχεται να αποτελέσουν μέρος της νέας “κανονικότητας”.
Αυτό προκύπτει από την μελέτη επιπτώσεων σε χώρες της Ασίας, όπου η σημερινή πανδημία είναι…η τρίτη (και όχι η πρώτη) από τις αρχές της νέας χιλιετίας και οι άνθρωποι σε ατομικό επίπεδο έχουν ενσωματώσει τα βασικά υγειονομικά μέτρα στην καθημερινότητά τους.
Μύθος 8: Τα εμβόλια περιέχουν υδράργυρο και γι’ αυτό είναι επικίνδυνα
Σε μερικά εμβόλια προστίθεται ως συντηρητικό η θειομερσάλη, μια οργανική χημική ένωση που περιέχει υδράργυρο. Είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο συντηρητικό σε εμβόλια που παρέχονται σε φιαλίδια πολλαπλών δόσεων και πρέπει να διατηρούνται αναλλοίωτα για μεγάλο χρονικά διάστημα. Όμως δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η ποσότητα της θειομερσάλης που χρησιμοποιείται στα εμβόλια δημιουργεί κίνδυνο στην υγεία του ανθρώπου.
Ειδικά για τα 2 εκ των τριών εμβολίων (Pfizer, Moderna) που φαίνεται πως θα ξεκινήσουν νωρίτερα από τα υπόλοιπα τους μαζικούς εμβολιασμούς, η διατήρησή τους σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες ψύξης εξυπηρετούν εν μέρει και την ανάγκη για την μείωση τρίτων ουσιών ως συντηρητικά.
Μύθος 9: Μετά το εμβόλιο δεν μπορεί να ασθενήσει κανείς από κορωνοϊό (COVID-19)
Ο βασικός στόχος των εμβολίων είναι – το καθένα με διαφορετικό τρόπο και τεχνολογία ή μέθοδο- να “εκπαιδεύσει” το ανοσοποιητικό σύστημα πως να αναγνωρίσει τον κορωνοϊό και πως να τον αντιμετωπίσει αποτελεσματικά χωρίς να ασθενήσει ήπια ή σοβαρά. Ή να προετοιμάσει το ανοσοποιητικό σύστημα να αντιμετωπίσει εξαρχής κάθε προσπάθεια του κορωνοϊού να εισβάλλει στα κύτταρα του ανθρώπου.
Όμως, δεν υπάρχει εμβόλιο με άμεση δράση. Συνήθως απαιτούνται μερικές ημέρες (σε άλλες περιπτώσεις μερικές εβδομάδες) για να μπορέσει το ανοσοποιητικό σύστημα να δημιουργήσει τους μηχανισμούς ή την ανοσία κατά του ιού. Αυτό σημαίνει πως ένα άτομο μπορεί να μολυνθεί, αν δεν τηρεί τα μέτρα προστασίας, μετά τον εμβολιασμό και να ασθενήσει καθώς ο οργανισμός του δεν έχει προλάβει να αποκτήσει ανοσία ή το ανοσοποιητικό του σύστημα αναπτύσσει τους απαραίτητους μηχανισμούς.
Ειδικά στις περιπτώσεις των εμβολίων που απαιτούν δυο δόσεις, το ίδιο μπορεί να συμβεί και μεταξύ των δυο εμβολιασμών. Χρειάζεται λοιπόν προσοχή καθώς αυτόματη ανοσία δεν δημιουργείται από κανένα γνωστό εμβόλιο για οποιαδήποτε ασθένεια.
Μύθος 10: Το εμβόλιο είναι άχρηστο σε όσους έχουν ασθενήσει
Αν και όσοι έχουν ασθενήσει και αναρρώσει δεν αποτελούν ομάδα πρώτης προτεραιότητας στους εμβολιασμούς των περισσοτέρων χωρών, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας – όπως και αρκετοί επιστήμονες – θεωρούν ότι το εμβόλιο θα πρέπει να γίνει και από όσους έχουν αναρρώσει από κορωνοϊό. Ειδικά, από τα άτομα που έχουν προσβληθεί στην πρώτη φάση της πανδημίας (Μάρτιος- Μάιος 2020) καθώς είναι άγνωστο πόσο χρονικό διάστημα διαρκεί η φυσική ανοσία.
Οι μελέτες έχουν δείξει ότι υποχωρεί σημαντικά σε σχέση με άλλους γνωστούς θανατηφόρους ιούς, όπως η γρίπη των πτηνών ενώ υπάρχουν πολλά καταγεγραμμένα περιστατικά παγκοσμίως ατόμων που ασθένησαν και δεύτερη ή ακόμα και τρίτη φορά. Ένα περιστατικό μάλιστα το οποίο είναι υπό διερεύνηση ασθένησε τέσσερις φορές πριν πεθάνει τελικά από επιπλοκές την τελευταία φορά!
Ανησυχητικό είναι το γεγονός της ύπαρξης δυο αρχικών στελεχών (Δεκέμβριος 2019-Μάρτιος 2020) αλλά πάνω από τριάντα διαφορετικών μεταλλάξεων στις αρχές Νοεμβρίου. Γι’ αυτό οι έρευνες και οι μελέτες ερευνητικών ομάδων από όλο τον κόσμο πάνω στο νέο κορωνοϊό (SARS-CoV-2) συνεχίζονται μέχρι την αποκρυπτογράφηση και της τελευταίας λεπτομέρειες σχετικά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και τις αρκετές – όσο και σημαντικές – διαφορές με άλλους ιούς (ακόμα και τις ίδιας κατηγορίας) καθώς υπάρχουν ακόμα αρκετά ανεξιχνίαστα “μυστήρια” τόσο για την εμφάνισή του όσο και την δράση του στο ανθρώπινο σώμα.
