Ο ιός SARS-CoV-2 είναι γεμάτος πρωτεΐνες τις οποίες χρησιμοποιεί για διάφορους λόγους. Η πρωτεΐνη -ακίδα (spike protein) που χρησιμοποιείται για να εισβάλει στα ανθρώπινα κύτταρα αποτελεί έναν δελεαστικό στόχο για πιθανά εμβόλια και θεραπείες, όπως και για το καινούργιο εμβόλιο της Novavax. Αυτό το εμβόλιο που αναπτύχθηκε με βάση την πρωτεΐνη-ακίδα ονομάζεται Nuvaxovid (NVX-CoV2373) και εκπαιδεύει το ανοσοποιητικό σύστημα να παράγει αντισώματα εναντίον της μόλυνσης από τον ιό SARS-CoV-2.
Για να δημιουργήσουν το εμβόλιο τους οι ερευνητές της Novavax ξεκίνησαν με την πρωτεΐνη-ακίδα η οποία αποτελεί την αιχμή του δόρατος, που ο ιός χρησιμοποιεί για να συνδεθεί με τα κύτταρα μας και να τα μολύνει, την οποία παρασκεύασαν εργαστηριακά με την τεχνολογία του ανασυνδυασμένου γενετικού υλικού μέσα σε κύτταρα εντόμων (insect cells lines). Στη συνέχεια δημιούργησαν νανοσωματιδία τα οποία έχουν ως μέρος της σύνθεσής του την παρασκευασμένη εργαστηριακά πρωτεΐνη- ακίδα (spike protein) του ιού SARS-CoV-2. Όμως αυτά τα νανοσωματίδια, παρότι μιμούνταν τη μοριακή δομή του κορωνοϊού, δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν μέσα στο κύτταρο ή να προκαλέσουν COVID-19 για να ενεργοποιηθεί η ανοσοποίηση μέσω της παραγωγής των αντισωμάτων τα οποία εξουδετερώνουν τον ιό.
Οι επιστήμονες για να τα ενισχύσουν χρησιμοποίησαν ένα φυσικό προϊόν το οποίο απομονώνεται από ένα ενδημικό φυτό της Χιλής, που ονομάζεται Quillaja saponaria το οποίο περιέχει μόρια της κατηγορίας των σαπωνινών που έχουν ανοσοενισχυτική δράση με βάση και την βιβλιογραφία (βιβλ. Singh, Manmohan, 2007. Vaccine Adjuvants and Delivery Systems, page 193). Η εταιρεία Novavax χρησιμοποίησε ως ανοσοενυσχυτικό του εμβολίου της κλάσματα εκχυλισμάτων (fraction extracts) με σαπωνίνες τα οποία είχε ήδη μελετήσει και κατοχυρώσει με το όνομα Matrix-M.
Επίσης στο εμβόλιο προστέθηκαν και λιπίδια της κατηγορίας των φωσφολιπιδίων δηλαδή όπως αυτών που έχουν οι κυτταρικές μας μεμβράνες όπως και χοληστερόλη.
«Οι ερευνητές της Novavax δημιούργησαν μια καινοτόμο νανοτεχνολογική πλατφόρμα η οποία μεταφέρει την πρωτεΐνη-ακίδα μαζί με έναν ανοσοενισχυτικό παράγοντα (σαπωνίνες) αυξάνοντας στο 90% -με βάση τις κλινικές μελέτες- την αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η σημαντική αυτή νανοτεχνολογική πλατφόρμα του εμβολίου βασίζεται στη λογική της αυτό-οργάνωσης (self-assembly) των συστατικών του με υψηλής επιστημονικής ποιότητας μελέτες που χαρακτηρίζουν την τεχνολογία αυτή ως recombinant nanoparticles. Η τεχνολογία αυτή δημιουργεί αποτελεσματικά νανοσωματιδία που μπορούν και παράγουν εξουδετερωτικά αντισώματα εναντίον του ιού SARSCoV-2», εξηγεί ο Καθηγητής Φαρμακευτικής Νανοτεχνολογίας και Διευθυντής του Εργαστηρίου της Φαρμακευτικής Τεχνολογίας, ΕΚΠΑ, κ. Κωνσταντίνος Δεμέτζος*.
Η έγκριση του εμβολίου
Το νέο, πέμπτο στην σειρά εμβόλιο εναντίον της νόσου COVID-19 που προκαλείται από τον ιό SARS-CoV-2, έλαβε στις 20 Δεκεμβρίου προσωρινή έγκριση υπό όρους από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA, European Medicine Agency) με το εμπορικό όνομα Nuvaxovid (NVX-CoV2373). Η έγκριση αυτή έγινε με βάση το σύγχρονο ρυθμιστικό πλαίσιο έγκρισης των εμβολίων για έκτακτη ανάγκη, όπως η είναι η κατάσταση της πανδημίας. «Η υπό όρους έγκριση του σημαίνει ότι η κυλιόμενη διαδικασία ελέγχου (rolling review) των δεδομένων και παράδοσης αυτών σε συγκεκραμένες χρονικές περιόδους από την παραγωγό εταιρεία (Novavax, Inc.), αποτελεί προϋπόθεση για την πλήρη έγκρισή του μετά την μελέτη των δεδομένων από τους εμπειρογνώμονες του ΕΜΑ», συμπληρώνει ο Καθ. Δεμέτζος.
Η λογική του εμβολίου της Novavax είναι τελείως διαφορετική από τη λογική των μέχρι τώρα εμβολίων. Τα εμβόλια των Pfizer/BioNTech και Moderna παρότι και αυτά χαρακτηρίζονται ως νανοτεχνολογικού τύπου εμβόλια, μεταφέρουν μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα το mRNA του ιού, το οποίο μέσω των ριβοσωμάτων παράγει την πρωτεΐνη-ακίδα και στην συνέχεια δημιουργούνται τα εξουδετερωτικά αντισώματα εναντίον του ιού SARS-CoV-2. Τα εμβόλια των Astra-Zeneca και της Janssen-Cilag ακολουθούν την κλασική οδό παραγωγής εμβολίων. Χρησιμοποιούν αδενοιούς χωρίς γενετικό υλικό και με βάση την τεχνολογία του ανασυνδυασμένου γενετικού υλικού παράγουν την πρωτεΐνη-ακίδα η οποία δημιουργεί τα εξουδετερωτικά αντισώματα.
«Η τεχνολογία των νανοσωματιδίων της Novavax με ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη-ακίδα αποτελεί μια καινοτομία στην ανάπτυξη νέων εμβολίων αλλά και μελλοντικών θεραπευτικών προϊόντων εναντίον ιών αλλά και νόσων. Η νανοτεχνολογία έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για την παρασκευή εμβολίων γνωστών ως ιοσώματα (virosomes) στα οποία, για παράδειγμα, στηρίζεται το εμβόλιο εναντίον της γρίπης με το εμπορικό όνομα Inflexal αλλά και της ηπατίτιδας A με το εμπορικό όνομα Epaxal. Τα λιπιδικά νανοσωματίδια αυτών των εμβολίων φέρουν στην επιφάνεια τους πρωτεΐνες, αλλά έχουν σημαντικές και ουσιαστικές διαφορές από το εμβόλιο της Novavax. Κατά την γνώμη μου η νέα αυτή νανοτεχνολογική προσέγγιση ανοίγει νέους δρόμους στην έρευνα και με βάση τα ανασυνδυασμένα νανοσωματίδια (recombinant nanoparticles) τα οποία περιέχουν την πρωτεΐνη-ακίδα σε συνδυασμό με ανοσοενισχυτικό (Μatrix M) παράγοντα δημιουργούν νανομυκηλιακές κολλοειδείς διασπορές (micellar colloidal dispersion) οι οποίες θα αποτελέσουν σημαντικά όπλα στην μάχη εναντίον του ιού SARS-CoV-2 αλλά και μελλοντικά άλλων σοβαρών νόσων», καταλήγει ο Έλληνας επιστήμονας.
Το εμβόλιο της Novavax είναι ευκολότερο να διανεμηθεί και να αποθηκευτεί συγκριτικά με τα εμβόλια της Pfizer-BioNTech και της Moderna, τα οποία χρειάζονται πολύ μεγάλη ψύξη. Το NVX-CoV2373 μπορεί να παραμείνει σταθερό για έως και τρεις μήνες σε απλό ψυγείο. Τον Μάρτιο του 2021 η εταιρεία ανακοίνωσε ποσοστό αποτελεσματικότητας 96% εναντίον του κορωνοού, 86 % έναντι της παραλλαγής B.1.1.7 και 49% έναντι της παραλλαγής B.1.351. Ωστόσο, παρά τις ενθαρρυντικές ενδείξεις οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα πόσο καιρό παρέχει προστασία.
Εάν λειτουργεί όπως τα εμβόλια με βάση τις πρωτεΐνες για άλλες ασθένειες, μπορεί να διεγείρει μια ομάδα ειδικών κυττάρων που ονομάζονται Β και Τ κύτταρα μνήμης, τα οποία θα διατηρήσουν πληροφορίες για τον κορωνοϊό για χρόνια ή και για δεκαετίες, επιτρέποντας μια γρήγορη αντεπίθεση ως απάντηση σε μια νέα μόλυνση.
Το επίσημο χρονοδιάγραμμα (timeline) της Novavax
• Τον Ιανουάριο του 2020 η Novavax ξεκινά έρευνα για ένα εμβόλιο κατά του κορωνοϊού.
• Τον Μάιο του 2020 ξεκινούν κλινικές δοκιμές για το εμβόλιο
• Τον Ιούλιο του 2020 η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρηματοδοτεί τη Novavax με 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια για να υποστηρίξει τις κλινικές δοκιμές και την παρασκευή του εμβολίου
• Τον Αύγουστο του 2020 η Novavax ξεκινά μια δοκιμή Φάσης 2 σε 2.900 άτομα στη Νότια Αφρική
• Τον Σεπτέμβριο του 2020 η Novavax ξεκινά μια δοκιμή Φάσης 3 με 15.000 εθελοντές στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα αποτελέσματα της οποίας αναμένονται στις αρχές του 2021
• Στις 28 Δεκεμβρίου του 2020 ξεκινά με καθυστέρηση μια δοκιμή Φάσης 3 με 30.000 άτομα στις Ηνωμένες Πολιτείες
• Στις 11 Μαρτίου 2021, η Novavax αναφέρει αποτελεσματικότητα 96% έναντι του αρχικού κοροναϊού στη δοκιμή της στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά στη Νότια Αφρική, όπου οι εθελοντές εκτέθηκαν στην παραλλαγή B.1.351, η αποτελεσματικότητα ήταν μόνο 49% και εταιρεία αναπτύσσει μια νέα έκδοση του εμβολίου προσαρμοσμένη σε αυτήν την παραλλαγή
• Στις 13 Απριλίου 2021 η εταιρεία ανακοινώνει ότι θα μπορούσε να επιτύχει τον στόχο παραγωγής των 150 εκατομμυρίων δόσεων το μήνα έως το τρίτο τρίμηνο του 2021
• Στις 3 Μαΐου 2021, η Novavax επεκτείνει τη δοκιμή Φάσης 3 στις ΗΠΑ για να συμπεριλάβει εθελοντές ηλικίας έως και 12 ετών
* Ο Κωνσταντίνος Ν. Δεμέτζος είναι Καθηγητής Φαρμακευτικής Νανοτεχνολογίας, Διευθυντής του Εργαστηρίου της Φαρμακευτικής Τεχνολογίας, ΕΚΠΑ, Πρόεδρος της Επιστημονικής Ελληνικής Φαρμακευτικής Εταιρείας (ΕΦΕ),Τακτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών και αποδέκτης Βραβείου της Ακαδημίας Αθηνών 2018.
