Ο Μπέρνι Μάντοφ, ο διαβόητος χρηματιστής της Wall Street ο οποίος καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης 150 ετών για την μεγαλύτερη και πιο καταστροφική απάτη τύπου «σχήματος Πόντσι» στην ιστορία, πέθανε την Τετάρτη σε ηλικία 82 ετών.
Η οικονομική αξία της επί σειρά χρόνων απάτης υπολογίζεται σε περισσότερα από 65 δισ. δολάρια, με θύματα από όλες τις κοινωνικές τάξεις, ενώ ανάμεσα τους συγκαταλέγονται διάσημες προσωπικότητες της αμερικανικής σόου μπιζ όπως ο Στήβεν Σπίλμπεργκ, ο Κέβιν Μπέικον, η Κίρα Σέντζγουικ, ο Λάρυ Κίνγκ και ο θρύλος του μπέιζμπολ Σάντυ Κούφαξ.
Ποιος ήταν ο Μπέρνι Μάντοφ;
Γεννηθείς το 1938 σε μια εργατική οικογένεια μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη, ο Μπέρνι Μάντοφ ξεκίνησε την ενασχόληση του με τα χρηματοικονομικά προιόντα στη δεκαετία του ’60, ιδρύοντας με τον αδερφό του μια μικρή χρηματιστηριακή εταιρεία με τα χρήματα που συγκέντρωσε δουλεύοντας ως ναυαγοσώστης.
Αρχικά η εταιρεία συμμετείχε στην αγοραπωλησία μετοχών μικρής ονομαστικής αξίας, κυρίως εταιρειών που δεν ήταν εισηγμένες στο χρηματιστήριο, τακτική στην οποία βασίστηκε και η απάτη του Τζόρνταν Μπέλφορτ, γνωστός για τη δράση του από την ταινία «Ο Λύκος της Wall Street».
Η επιχείρηση του Μπέρνι Μάντοφ, η οποία τότε ήταν φαινομενικά νόμιμη γρήγορα άνθισε. Δουλεύοντας με τον αδερφό του και τους δύο γιους του, η εταιρεία εξελίχθηκε σχετικά γρήγορα σε έναν από τους βασικούς «παίκτες» της Wall Street στον τομέα της αγοραπωλησίας μετοχών, ενώ ήταν μεταξύ των πρωτοπόρων στη χρήση αυτοματοποιημένων υπολογιστικών συστημάτων στην χρηματιστηριακή βιομηχανία.
Ο Μπέρνι Μάντοφ έχαιρε μεγάλου σεβασμού τόσο από τους ανθρώπους της Wall Street όσο και από τις αμερικανικές ρυθμιστικές αρχές. Χρησιμοποίησε την εμπειρία του στην αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών, ενώ πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Nasdaq, του πρώτου ηλεκτρονικού χρηματιστηρίου. Μάλιστα, υπηρέτησε για ένα διάστημα και ως πρόεδρος της χρηματαγοράς, με τις ομοσπονδιακές αρχές των ΗΠΑ να τον βλέπουν ως ένα έμπιστο σύμβουλο
Το μεγαλύτερο «σχήμα Πόντσι» της ιστορίας
Πίσω όμως από την επιμελώς προσεγμένη δημόσια εικόνα του, ο Μπέρνι Μάντοφ είχε βάλει «στα σκαριά» ένα καλά μελετημένο σχέδιο απάτης γιγαντιαίας κλίμακας. Με κάλυψη την υποτιθέμενη ανταλλαγή χρεογράφων ο Μάντοφ άρχισε να εξαπατά τους πελάτες του μέσω του περίφημου «σχήματος Πόντσι».
Τα «σχήματα Πόντσι» ελκύουν τους επενδυτές υποσχόμενα ασυνήθιστα υψηλές αποδόσεις. Το όνομα προέρχεται από τον Τσαρλς Πόντσι, έναν επαγγελματία απατεώνα ο οποίος διαβεβαίωνε τα θύματά του για αποδόσεις της τάξεως του 50% σε μόλις 90 μέρες. Τα εν λόγω σχήματα τρέχουν μέσω ενός κεντρικού διαχειριστή, ο οποίος χρησιμοποιεί χρήματα από νέους επενδυτές για την αποπληρωμή των αποδόσεων στους παλαιότερους. Αυτό το μοντέλο κάνει την επιχείρηση να μοιάζει κερδοφόρα και νόμιμη, παρά το γεγονός πως δεν παράγεται κανένα κέρδος.
Παράλληλα, ο επιχειρηματίας πίσω από την επιχείρηση πιστώνεται ο ίδιος τα χρήματα των επενδυτών ή τα χρησιμοποιεί για να επεκτείνει τις δράσεις του.
Για να αποφύγει μια μαζική εκροή κεφαλαίων προς τους επενδυτές, τα «σχήματα Πόντσι» τους ενθαρρύνουν να συνεχίσουν τις επενδύσεις ώστε να κερδίσουν ακόμα περισσότερα χρήματα. Οι «επενδυτικές στρατηγικές» που υποτίθεται πως χρησιμοποιούνται είναι σκοπίμως αυθαίρετες ώστε να ρίχνουν στάχτη στα μάτια των επενδυτών, συνεχίζοντας αναπόσπαστα την απάτη εις βάρος τους.
Τα «σχήματα Πόνζι» συνήθως δεν είναι πολύ βιώσιμα. Το όλο σχέδιο καταρρέει όταν ο διαχειριστής συνήθως παίρνει τα χρήματα των επενδυτών και διαφεύγει, όταν δεν υπάρχουν πολλά νέα θύματα, που συνεπάγεται μηδενική ροή νέων κεφαλαίων, ή όταν οι επενδυτές προσέρχονται μαζικά για να σηκώσουν τα χρήματα που τους αναλογούν.
Ο λόγος που ο Μάντοφ κατάφερε να συνεχίσει την καλοστημένη απάτη είχε να κάνει με τις επαφές και τη έντονη δραστηριότητά του στην χρηματιστηριακή βιομηχανία.
Όπως προαναφέρθηκε, ο Μπέρνι Μάντοφ ξεκίνησε το 1960 τη δική του χρηματιστηριακή εταιρεία , συνέβαλε σημαντικά στην έναρξη του Nasdaq ενώ διετέλεσε σύμβουλος στη Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Ήταν εύκολο για την βιομηχανία να πιστέψει πως, ο απατεώνας στην πραγματικότητα χρηματιστής, ήξερε τι έκανε.
Ο Μπέρνι Μάντοφ κατάφερε να συνεχίσει αυτό το σύστημα εξαπάτησης για πολλά χρόνια, ξεπερνώντας την μεγάλη ύφεση στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’90, την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1998 και τον αντίκτυπο της 11ης Σεπτεμβρίου. Με τα χρόνια ο Μάντοφ απέκτησε τη φήμη ενός χρηματιστή που τηρούσε στο ακέραιο της δεσμεύσεις του προς τους πελάτες ενισχύοντας τη δυναμική του διαβόητου σχεδίου.
Ο Μπέρνι Μάντοφ και η γυναίκα του ζούσαν μια πολυτελέστατη ζωή, έχοντας στην κατοχή τους ιδιωτικά τζετ και σπίτια στο Μανχάταν, το Λονγκ Άιλαντ, τη Φλόριντα και τη Νότια Γαλλία.
Το μεγαλύτερο «σχήμα Πόντσι» της ιστορίας αποκαλύφθηκε μόλις το 2008 μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Οι επενδυτές, οι οποίοι είχαν εναποθέσει την πίστη τους στον Μάντοφ, άρχισαν μαζικά να αποσύρουν τα χρήματά τους, ενώ την ίδια στιγμή οι νέες πηγές στέρευαν. Μέχρι το Νοέμβριο του 2008, οι επενδυτές είχαν σηκώσει περισσότερα από 12 δισ. δολάρια από τους λογαριασμούς του Μάντοφ.
Λίγο μετά, ο Μπέρνι Μάντοφ είπε την αλήθεια στους δύο του γιους σχετικά με την πραγματική φύση της επιχείρησης, αποκαλώντας την «ένα μεγάλο ψέμα». Οι γιοι του στη συνέχεια ενημέρωσαν τις αρχές οι οποίες και συνέλαβαν τον Μάντοφ στην έπαυλή του στο Μανχάταν το Δεκέμβριο του 2008.
Συνολικά, τα χρήματα που χάθηκαν στο σκάνδαλο Μάντοφ αγγίζουν τα 65 δισ. δολάρια, συμπεριλαμβανόμενων και των υποτιθέμενων κερδών που έστελνε ο χρηματιστής στους πελάτες επί δύο δεκαετίας. Η απάτη αποτελεί τη μεγαλύτερη αποτυχία της αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, η οποία δεν κατάφερε να εντοπίσει κάτι το μεμπτό παρά το γεγονός πως παρακολούθησε τουλάχιστον έξι φορές τη δραστηριότητα του Μάντοφ μέχρι το 1992.
Τον Μάρτιο του 2009, ο τότε 71 ετών επιχειρηματίας δήλωσε ένοχος σε μια σειρά κατηγοριών δηλώνοντας στο δικαστήριο πως ντρέπεται για όσα έκανε. Η δημοσιοποίηση της απάτης έφερε κύματα οργής στις ΗΠΑ, ενώ η δική του Αμερικανού χρηματιστή διεξήχθη με τον ίδιο να φορά αλεξίσφαιρο γιλέκο.
Πλούσιοι, φτωχοί και διάσημοι στο στόχαστρο του Μάντοφ
Το σχέδιο απάτης του Μπέρνι Μάντοφ έκλεψε χρήματα τόσο από οικογένειες της εργατικής τάξης των ΗΠΑ (αγρότες, μηχανικοί, δάσκαλοι κ.α.) όσο και από πλούσιους επενδυτές του Περσικού Κόλπου. Ευαγή ιδρύματα, συνταξιοδοτικά ταμεία ακόμα και πανεπιστήμια έπεσαν θύματα του «σχήματος Πόντσι».
Ο Μάντοφ, ο οποίος ήταν Εβραίος, κατάφερε να εξαπατήσει εξέχοντα μέλη της εβραικής κοινότητας των ΗΠΑ, υπό το πρόσχημα του ενδιαφέροντος για την στήριξη του φιλανθρωπικού τους έργου. Μεταξύ των θυμάτων ήταν και ο νικητής του Νόμπελ Ειρήνης Ellie Wiesel καθώς και ο φιλανθρωπικός οργανισμός του Στήβεν Σπίλμπεργκ.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Associated Press, ένας πρώην επενδυτής φέρεται να είπε στη δίκη Μάντοφ. «Έκλεβε από τους πλούσιους. Έκλεβε από τους φτωχούς. Έκλεβε από όσους ήταν ανάμεσα. Δεν είχε αξίες. Εξαπατούσε τα θύματά του ώστε αυτός και η γυναίκα του να ζήσουν μια πολυτελή ζωή πέρα από κάθε φαντασία».
Τουλάχιστον δύο επενδυτές αυτοκτόνησαν μετά τις απώλειές τους εξαιτίας της απάτης. Ο ένας από τους δύο γιους του Μάντοφ έβαλε επίσης τέλος στη ζωή του το 2010. Ο έτερος γιος πέθανε το 2014 από καρκίνο σε ηλικία 48 ετών, ενώ αρκετές φορές είχε αναφερθεί στο σχέδιο απάτης του πατέρα του ως την βασική αιτία της ασθένειας του.
