Μια διεθνής κατώτατη τιμή για τον άνθρακα θα μπορούσε να επιταχύνει τη «πράσινη» μετάβαση χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα των χωρών υπογραμμίζουν σε έκθεσή τους οι αναλυτές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Ζαν Σατό, Φλοράνς Ζαμότ και Γκρέγκορ Σβέρχοφ.
Οι πρόσφατες αυξήσεις στο κόστος των τροφίμων και των καυσίμων έχουν σοβαρές επιπτώσεις για τα νοικοκυριά παντού. Η παγκόσμια άνοδος των τιμών της ενέργειας από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αύξησε δραματικά την ανάγκη μετάβασης από την εξάρτηση από πηγές ενέργειας που είναι ευάλωτες, υπογραμμίζουν προσθέτοντας ότι ο πόλεμος επηρέασε επίσης την επισιτιστική ασφάλεια, η οποία βρίσκεται ήδη υπό πίεση από αστοχίες των καλλιεργειών καθώς και εξαιτίας των ακραίων καιρικών φαινομένων λόγω των υψηλότερων θερμοκρασιών.
Αυτές οι εξελίξεις καθιστούν σαφή τη σημασία της επιτάχυνσης της «πράσινης» μετάβασης που θα περιόριζε την περαιτέρω άνοδο της θερμοκρασίας, προστατεύοντας παράλληλα τις ευάλωτες ομάδες που εξαρτώνται περισσότερο από καύσιμα υψηλέ σε περιεκτικότητα άνθρακα και θέσεις εργασίας.
Η τιμολόγηση του άνθρακα
Η τιμολόγηση του άνθρακα είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία πολιτικής για την κατεύθυνση των δαπανών και των επενδύσεων από τη βρώμικη ενέργεια σε πράσινες εναλλακτικές λύσεις. Ωστόσο, πολλές χώρες διστάζουν να χρησιμοποιήσουν αυτόν τον μοχλό πολιτικής. Αυτό συμβαίνει γιατί φοβούνται την απώλεια της διεθνούς ανταγωνιστικότητας, ειδικά σε τομείς υψηλών εκπομπών όπως ο χάλυβας ή τα χημικά.
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, ένας τρόπος αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος είναι μέσω μιας διεθνούς συμφωνίας κατώτατης τιμής άνθρακα (ICPF). Αυτό προτάθηκε από το προσωπικό του ΔΝΤ σε έγγραφο πέρυσι που ζητούσε από τους μεγαλύτερους παραγωγούς ρύπων του κόσμου να πληρώσουν κατώτατη τιμή 25-75 δολάρια ανά τόνο άνθρακα, ανάλογα με το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξής τους. Η πρόταση αναγνωρίζει ότι ορισμένες χώρες ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν εναλλακτικές πολιτικές αντί της τιμολόγησης του άνθρακα —ρυθμίσεις, για παράδειγμα— αλλά αυτές οι εναλλακτικές λύσεις θα πρέπει να επιτυγχάνουν τουλάχιστον τις ίδιες μειώσεις εκπομπών με το κατώτατο όριο των τιμών του άνθρακα.
Το τίμημα αξίζει τον κόπο
Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η πρόταση αυτή έχει πολλά σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των εναλλακτικών συστημάτων. Πρώτον, θα μείωνε τις εκπομπές επαρκώς και δεύτερον θα είχε μόνο μικρό αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη – υπό την προϋπόθεση ότι οι χώρες επενδύουν επίσης σε ενέργεια χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Κατά τους αναλυτές του ΔΝΤ, η ICPF θα μείωνε το παγκόσμιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν κατά 1,5% έως το 2030 σε σχέση με αυτό που θα ήταν αν δεν υπήρχε το κατώτατο όριο τιμών, με τις φτωχότερες χώρες του κόσμου να έχουν πολύ μικρότερη επιβράδυνση (μόλις 0,6%). Πρόκειται για ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί για να αποτραπεί το πολύ μεγαλύτερο κόστος της αποτυχίας περιορισμού των εκπομπών άνθρακα -πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων- όπως ορίζεται σε πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή.
Τρίτον, με αυτόν τον τρόπο θα διασφαλίσει ότι το κόστος της μετάβασης κατανέμεται σύμφωνα με διαφοροποιημένες αρμοδιότητες μεταξύ χωρών διαφορετικών επιπέδων εισοδήματος μέσω διαφοροποιημένων κατώτατων ορίων τιμών άνθρακα. Η πρόταση για την ICPF ορίζει τα κατώτατα όρια τιμών ανά τόνο άνθρακα στα 25 δολάρια για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος, 50 δολάρια για τις χώρες μεσαίου εισοδήματος και 75 δολάρια για τις χώρες υψηλού εισοδήματος. Αυτό θα ήταν πιο δίκαιο από μια ενιαία παγκόσμια τιμή του άνθρακα και θα υπήρχε μικρότερη ανάγκη για πρόσθετες πληρωμές μεταφοράς μεταξύ χωρών που έχουν αποδειχθεί πολιτικά προβληματικές στο παρελθόν.
Αυτές είναι μόνο κατώτατες τιμές. Πολλές χώρες (ιδιαίτερα οι υψηλού εισοδήματος) έχουν δεσμευτεί να τηρήσουν τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης στις εθνικά καθορισμένες συνεισφορές τους (NDCs). Αυτές οι χώρες μπορεί να χρειαστεί να ορίσουν υψηλότερη τιμή για να επιτύχουν αυτούς τους στόχους. Για πολλές χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, εν τω μεταξύ, η ανάλυση του ΔΝΤ δείχνει ότι τα δάπεδα είναι υψηλότερα από αυτά που υπονοούνται από τα NDC τους, τα οποία δεν φτάνουν αρκετά για να περιορίσουν την αύξηση της θερμοκρασίας. Η ενίσχυση της συνεισφοράς των χωρών μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, οι οποίες αντιπροσωπεύουν ένα ταχέως αυξανόμενο μερίδιο των παγκόσμιων εκπομπών, αποτελεί το «κλειδί» για τη διατήρηση των παγκόσμιων θερμοκρασιών υπό έλεγχο.
Τα οφέλη για την ανταγωνιστικότητα
Όσο δεν υπάρχει μία παγκόσμιας συμφωνίας, οι χώρες υψηλού εισοδήματος που έχουν προτείνει φιλόδοξη πολιτική για το κλίμα εξέτασαν το ενδεχόμενο επιβολής δασμών στις εκπομπές άνθρακα των εισαγόμενων προϊόντων (τη λεγόμενη προσαρμογή άνθρακα στα σύνορα ή BCA). Η πρόθεση είναι να προστατευθεί η εγχώρια βιομηχανία από ξένους ανταγωνιστές που αντιμετωπίζουν λιγότερες δεσμεύσεις για βιώσιμες πολιτικές.
Ένα ακόμη πλεονέκτημα είναι το ότι δεν θα υπήρχε ανάγκη για τις χώρες υψηλού εισοδήματος να επιβάλλουν τιμολόγιο BCA. Όλες οι ομάδες χωρών θα ενεργούσαν από κοινού και οι χώρες υψηλού εισοδήματος δεν θα υπέστησαν σημαντικές απώλειες στην ανταγωνιστικότητα. Αυτό θα ισχύει ακόμη και με διαφοροποιημένα κατώτατα όρια τιμών άνθρακα: τα αγαθά από χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος είναι συνήθως μεγαλύτερης εντάσεως άνθρακα, επομένως η χαμηλότερη τιμή άνθρακα και η υψηλότερη ένταση άνθρακα αντισταθμίζουν το ένα το άλλο. Ένα δεδομένο αγαθό θα απαιτούσε επομένως παρόμοιες πληρωμές άνθρακα σε όλες τις εισοδηματικές ομάδες.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανίας έχει αυξήσει τις γεωπολιτικές εντάσεις κάνοντας τις προοπτικές για διεθνή συνεργασία να φαίνονται ελάχιστες, καθώς οι χώρες τάσσονται σε αντίπαλα στρατόπεδα. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή είναι μια παγκόσμια πρόκληση που μπορεί -και πρέπει- να συγκεντρώσει την προσοχή καθώς οι συχνότερες πλημμύρες, οι ξηρασίες και οι καιρικές καταστροφές επιδεινώνουν την επισιτιστική κρίση και επιβάλλουν άλλο οικονομικό και ανθρώπινο κόστος. Η πρόταση του ΔΝΤ για ένα διεθνές κατώτατο όριο τιμής άνθρακα που θα τεθεί σταδιακά έως το 2030 θα ήταν πολύ σημαντικό βήμα προς τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου.
