Στο άκουσμα του ονόματος «ΠΑ.ΣΟ.Κ», δημιουργούνται σήμερα αντικρουόμενα συναισθήματα στους περισσότερους Έλληνες. Ένα μεγάλο μέρος των πολιτών νιώθει οργή καθώς του επιρρίπτει ευθύνες για την πρόσφατη πολυετή οικονομική κρίση, ενώ σε άλλους το κόμμα ξυπνά μνήμες μίας αλλιώτικης ανέμελης εποχής, όπου κυριάρχησε η αίσθηση της ευημερίας.
Για την νεότερη γενιά το κόμμα έχει αποκτήσει ένα cult status έχοντας γίνει το επίκεντρο ατέλειωτων memes και ανεκδότων. Από την περίοδο της απόλυτης δόξας και παντοδυναμίας του επί Ανδρέα Παπανδρέου, στην απόλυτη εκλογική…κατρακύλα επί Γιώργου Παπανδρέου, το μόνο σίγουρο όμως είναι πως το ΠΑ.ΣΟ.Κ σημάδεψε όσο κανένα άλλο κόμμα την πολιτική ιστορία της χώρας την περίοδο της μεταπολίτευσης.
Η Ίδρυση του κινήματος
Η πτώση της Χούντας βρίσκει τον Ανδρέα Παπανδρέου, γιό του τέως Πρωθυπουργού Γεώργιου Παπανδρέου, εξόριστο στον Καναδά. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους ο Ανδρέας Παπανδρέου επιστρέφει στη χώρα όπου λαμβάνει αποθεωτικής υποδοχής από πολιτικούς του φίλους, αλλά κυρίως από χιλιάδες απλούς ανθρώπους στο αεροδρόμιο.
Τότε όλοι προσδοκούσαν ότι θα ηγηθεί της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου, ο ίδιος όμως ήταν αποφασισμένος να προχωρήσει στην δημιουργία ενός νέου κόμματος. Έτσι, στις 3 Σεπτεμβρίου ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (Π.Α.Σ.Ο.Κ). Βασικές θέσεις του κόμματος, έτσι όπως αυτές αναφέρονται στην ιδρυτική διακήρυξη, είναι να επιφέρει στη χώρα εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση, και δημοκρατική διαδικασία.
Όπως είχε τονίσει και ο ίδιος ο Παπανδρέου, «βασικός κυρίαρχος στόχος του κόμματος είναι η δημιουργία μιας πολιτείας απαλλαγμένης από τον ξένο έλεγχο η επεμβάσεις, πολιτείας απαλλαγμένης από έλεγχο η επιρροή της ξένης ολιγαρχίας».
Στους κόλπους του κόμματος υπήρχαν τρία πολιτικά ρεύματα. Υπήρχαν οι αριστεροί σοσιαλιστές, οι οποίοι αποτελούνταν από μέλη του Π.Α.Κ., δηλαδή τους εκπροσώπους της φοιτητικής νεολαίας που πρωταγωνίστησαν στον αντιχουντικό αγώνα και συμμετείχαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Μερικοί ήταν πρώην μέλη του Ε.Α.Μ και του Ε.Λ.Α.Σ ,ενώ γενικότερα υπήρχαν ριζοσπαστικοποιημένες ομάδες που συγκροτούσαν τη κομματική βάση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Η πιο σοσιαλιστική ομάδα μέσα στο κόμμα, η οποία αποκαλούνταν «Αριστερά της Αριστεράς» πίστευε στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Ζητούσαν εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων, παύση της εξάρτησης της χώρας από τις ΗΠΑ, παραδειγματική τιμωρία των Χουντικών και μία εξωστρεφή εξωτερική πολιτική.
Η δεύτερη ομάδα ήταν αυτή των λεγόμενων εκσυγχρονιστών ή αλλιώς μεταρρυθμιστών. Αποτελούνταν από ακαδημαϊκούς, διανοούμενους και γενικότερα ανθρώπους που ανήκαν στα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Στην ομάδα αυτή ανήκαν στελέχη, όπως ο Κώστας Σημίτης. Πίστευαν στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, ενώ υποστήριζαν μια μετριοπαθή και σοσιαλδημοκρατική πολιτική.
Η τρίτη ομάδα ήταν αυτή των παλαιοκομματικών, δηλαδή των παλιών Βενιζελικών και των παλιών φιλελευθέρων. Είχαν ως σημείο αναφοράς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ήταν φανατικοί αντιδεξιοί, αλλά ταυτόχρονα και αντικομμουνιστές.
Με αυτές τις συνθήκες το ΠΑ.ΣΟ.Κ συμμετείχε για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές του 1974, καταφέρνοντας να αποσπάσει ποσοστό του 13,58% και να εκλέξει 12 βουλευτές. Μετά την εκλογική επιτυχία επικράτησε στο κόμμα μια τάση εσωστρέφειας, ενώ ξεκίνησε η εκκαθάριση αντιφρονούντων στοιχείων, όπως η διαγραφή την άνοιξη του 1975 μιας ομάδας τροτσικιστών.
Στην συνέχεια, στις εκλογές του 1977, το ΠΑ.ΣΟ.Κ κατάφερε να διπλασιάσει το ποσοστό του, εκλέγοντας συνολικά 93 βουλευτές και γίνεται πλέον αξιωματική αντιπολίτευση.
«Θα τον μεθύσουμε τον ήλιο…»
Τον Οκτώβριο του 1981, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. καταλαμβάνει την πρώτη θέση, κερδίζει για πρώτη φορά τις εκλογές και ανακηρύσσεται κυβέρνηση της χώρας. Υπό τον ήχο του θρυλικού τραγουδιού του Μάνου Λοϊζου «Καλημέρα Ήλιε» και με βασικά συνθήματα, «Αλλαγή» και « η Ελλάδα στους Έλληνες», κατάφερε να αποσπάσει το 48% των ψήφων.
Έτσι, έγινε η πρώτη αυτοδύναμη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας , με 172 βουλευτές και πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Την ίδια μέρα το κόμμα κέρδισε και τις ευρωεκλογές με ποσοστό 40,2%, εκλέγοντας 10 ευρωβουλευτές.
Η εικόνα του Ανδρέα Παπανδρέου να πίνει Johnnie Walker (και μάλιστα Black Label) και να χορεύει ζεϊμπέκικο σε ρυθμούς από τα τραγούδια της Ρίτας Σακελλαρίου, ήταν πλέον χαρακτηριστική της νέας εποχής που έμπαινε πλέον η Ελλάδα.
Τον Μάιο του 1984 διεξήχθη το πρώτο ιστορικό συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ, παρουσία του εμβληματικού παλαιστίνιου ηγέτη Γιασέρ Αραφάτ, και της χήρας του ιστορικού εκλιπόντος Χιλιανού ηγέτη Σαλβαδόρ Αλιέντε.
Μετά από μια τρίωρη ομιλία ο Ανδρέας Παπανδρέου επανεξελέγη ομόφωνα πρόεδρος του κόμματος. Το ίδιο έτος το κόμμα κέρδισε για δεύτερη φορά τις ευρωεκλογές, με ποσοστό 41,58%. Τον Ιούνιο του 1985 το ΠΑ.ΣΟ.Κ κερδίζει εκ νέου τις βουλευτικές εκλογές, με ποσοστό 45,82% σχηματίζοντας και πάλι αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Η πολιτική που εφάρμοσε το ΠΑ.ΣΟ.Κ κατά την περίοδο 1984-1990 χαρακτηρίστηκε από τη μεγάλη διασπορά των διαθέσιμων πόρων σε μικρά έργα υποδομής σε όλη τη χώρα. Αναβαθμίστηκε επίσης το επαρχιακό δίκτυο μεταφορών και εκσυγχρονίστηκαν οι μικρές γεωργικές επιχειρήσεις.
