Η υπογραφή της Διακρατικής Συμφωνίας (IGA), ανάμεσα σε Ελλάδα, Κύπρο και Ισραήλ για τον αγωγό φυσικού αερίου «EastMed» δεν είναι απλά ένα μεγαλόπνοο project αξίας 6 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο θα συνδέσει τα αποθέματα φυσικού αερίου (σε πρώτη φάση του Ισραήλ και στην συνέχεια της Κύπρου) της Ανατολικής Μεσογείου με την Ιταλία, παρακάμπτοντας την Τουρκία αλλά ένα πολύπλευρο, πολυσύνθετο και μακροπρόθεσμο σχέδιο με …ευρωπαϊκό “μανδύα”, το οποίο μπορεί να καλύψει μέσα σε λίγα χρόνια (5-7) το 10%-15% των αναγκών σε φυσικό αέριο της Ε.Ε.!
Το αποκαλούμενο και “Μέγα-Project” έχει από τεχνικής πλευράς τεράστιες δυνατότητες αφού στην τελική του φάση θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τρείς χώρες (Ισραήλ, Κύπρο και Ελλάδα) σε όλη την Ευρώπη μέσω της Ιταλίας ενώ από τις πρόσφατες μελέτες διαφαίνεται πως έχει ακόμα περισσότερες προοπτικές για το μέλλον, πολύ πάνω από το 15%. Ειδικά στην περίπτωση που εμπλακεί επισήμως με νέες συμφωνίες και η πλευρά των ΗΠΑ, ανεβάζοντας κατακόρυφα τις εισροές του αγωγού και με δικά της πλεονάσματα σε σχιστολιθικό φυσικό αέριο, περιορίζοντας την σχεδόν μονοπωλιακή παροχή ρωσικού φυσικού αερίου στην Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες και παράλληλα αποκόπτοντας τα Τουρκικά σχέδια.
Η Ιταλία αναμένεται να υπογράψει ξεχωριστές συμφωνίες στην συνέχεια καθώς θα πρέπει να οριστικοποιήσει τις συμφωνίες για τους τελικούς αποδέκτες του φυσικού αερίου (Γαλλία, Σλοβενία, Αυστρία, Γερμανία, Ελβετία ,κ.α.) αφού δεν υπάρχει τρόπος να αξιοποιήσει κατά αποκλειστικότητα τις τεράστιες ποσότητες, που προβλέπονται, όπως επίσης και τις συμφωνίες για την διασύνδεση του συγκεκριμένου αγωγού, με τον διασυνδετήριο αγωγό Ελλάδας – Ιταλίας «Ποσειδών», που βρίσκεται σε εξέλιξη και με βάση το ισχύον χρονοδιάγραμμα, η ολοκλήρωση και η έναρξη λειτουργίας του έργου αναμένεται να γίνει στα τέλη του έτους 2022 ή στις αρχές του 2023. Ουσιαστικά, θα ενώσει τα συστήματα φυσικού αερίου των δύο χωρών και θα ξεκινά από τους Κήπους του Έβρου διατρέχοντας 14 νομούς της Ελλάδας για να καταλήξει στο Οτράντο της Ιταλίας.
Η φάση της υλοποίησης
Μέχρι την ολοκλήρωση του αγωγού ως τα τέλη του 2025, όπως προβλέπει η τελική μελέτη και το χρονοδιάγραμμα της κατασκευής του “EastMed”, ενδέχεται να έχουν προσχωρήσει με νέες συμφωνίες και άλλες χώρες, με την Αίγυπτο και τον Λίβανο να έχουν ήδη το καθεστώς του παρατηρητή σε όλες τις διασκέψεις και συναντήσεις.
Σύμφωνα με ξένους αναλυτές μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα ξεκινήσει και η φάση της υλοποίηση του σχεδίου για την ολοκλήρωση του αγωγού, στο οποίο οι πληροφορίες αναφέρουν ότι θα εμπλακούν αρκετές ισραηλινές και κυρίως αμερικανικές εταιρείες λόγω της τεχνογνωσίας και της μεγάλης εμπειρίας σε παρόμοια έργα σε διεθνές επίπεδο.
Ο αγωγός θα ξεκινάει από τον χώρο των ειδικών εγκαταστάσεων, που προβλέπονται στις ακτές του Ισραήλ και όχι απευθείας από τις εγκαταστάσεις του κοιτάσματος “Λεβιάθαν” στην ΑΟΖ του Ισραήλ, «το σημαντικότερο ενεργειακό σχέδιο στην ιστορία του Ισραήλ, προορισμένο να καταστήσει την χώρα περιφερειακή ενεργειακή δύναμη», σύμφωνα με τους ισραηλινούς αξιωματούχους. Το κοίτασμα αυτό της Μεσογείου ανακαλύφθηκε το 2010 και περιέχει εκμεταλλεύσιμους πόρους 605 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου, σύμφωνα με την αμερικανο-ισραηλινή κοινοπραξία (Delek- Noble Energy) που διαχειρίζεται το έργο.
Είναι χαρακτηριστικό πως αν το έργο του “EastMed” ήταν ήδη έτοιμο, θα μπορούσε να αρχίσει η τροφοδοσία του σε λίγες ημέρες καθώς οι Ισραηλινοί, σε συνεργασία με την αμερικανική εταιρεία, έχουν ολοκληρώσει το 96% των απαιτούμενων έργων και το 100% των υποδομών και στις 31 Δεκεμβρίου (!) ξεκίνησε επίσημα η παραγωγή φυσικού αερίου στο κοίτασμα Λεβιάθαν. Μάλιστα, μόλις πριν από λίγες ώρες άρχισε ο εφοδιασμός της Ιορδανίας με φυσικό αέριο από το Ισραήλ.
Η αμερικανική εταιρεία Noble Energy άρχισε να αντλεί στο Ισραήλ τις πρώτες ποσότητες φυσικού αερίου που προορίζονται για τον εφοδιασμό της αγοράς της Ιορδανίας, βάσει των όρων της συμφωνίας 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων που υπέγραψε η Εθνική Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΕΕΗ) του Βασιλείου με την Noble Energy εκ μέρους της κοινοπραξίας, ενώ η Delek ανακοίνωσε πρόσφατα ότι η εξαγωγή του φυσικού αερίου προς την Αίγυπτο θα ξεκινήσει σύντομα, μέσα στις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου, μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού “EMG” που συνδέει την ισραηλινή πόλη Ασκελόν με το Ελ-Αρίς στην Αίγυπτο, παρακάμπτοντας την Λωρίδα της Γάζας. Μια συμφωνία ύψους άνω των 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων (13,3 δισεκατομμυρίων ευρώ) με τον αιγυπτιακό όμιλο Dolphinus για την τροφοδοσία σε φυσικό αέριο για τα επόμενα 10 χρόνια από το Ισραήλ.
Αξίζει να τονισθεί πως μέχρι τα τέλη του 2022 θα έχει ξεκαθαρίσει το τελικό χρονοδιάγραμμα παράδοσης του ολοκληρωμένου έργου, με τους Ισραηλινούς (και ανεπισήμως τους Αμερικανούς) να αισιοδοξούν ότι ενδέχεται η παράδοση του να γίνει νωρίτερα από το 2025 με την επίσπευση ορισμένων από τον πιο εύκολων τεχνικών εργασιών και των υποδομών στην στεριά, που παρουσιάζουν και τις λιγότερες τεχνικές δυσκολίες σε σχέση με το υποθαλάσσιο τμήμα του αγωγού.
Η γεωστρατηγική σημασία του έργου
Στην Κομισιόν δεν κρύβουν πως ο αγωγός EastMed αποτελεί σημαντικό μέρος του προγράμματος για την απόκτηση πολλαπλών πηγών ενέργειας και διαφορετικών μέσων για την ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης και την σημαντική εξάρτησή της από τις ρωσικές εισαγωγές φυσικού αερίου. Υψηλόβαθμα στελέχη στις Βρυξέλλες εκφράσουν την αισιοδοξία τους για την ανάδειξη του “EastMed” ως μια από τις «βασικές ενεργειακές “αρτηρίες” για όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση στο μέλλον», βασιζόμενοι στις αρχικές μελέτες του έργου σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα των ερευνών στα κοιτάσματα του Ισραήλ και της Κύπρου. Κι αυτή η εκτίμηση δεν συμπεριλαμβάνει τις αναλύσεις από τις έρευνες και τις μελέτες από τα ελληνικά κοιτάσματα, λόγω των προβλημάτων με την Τουρκία στον καθορισμό των ΑΟΖ και των πιθανών νέων κοιτασμάτων από την Αίγυπτο και τον Λίβανο, που έχουν εκδηλώσει ξεκάθαρα την βούλησή τους να ενταχθούν στον αγωγό “EastMed”.
Σύμφωνα με Γερμανικές εφημερίδες, η οικονομική και γεωστρατηγική σημασία του αγωγού “EastMed” είναι τεράστια και γι’ αυτό έχει την ενεργή υποστήριξη τόσο της Ε.Ε. όσο και των ΗΠΑ, που υποστηρίζουν κάθε προσπάθεια για την διαφοροποίηση των ενεργειακών παρόχων. Αν και το φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν είναι στις πρώτες θέσεις των προτεραιοτήτων τους, η συμφωνία Ισραήλ,Ελλάδας, Κύπρου και Ιταλία του 2015 αποτελεί εξίσου σημαντικό σχέδιο για την αποσταθεροποίηση της πολιτικής και οικονομικής δύναμης της Ρωσίας στο ευρωπαϊκό έδαφος.
Σύμφωνα με την επίσημη δήλωση του Αμερικανού Πρέσβη στο Ισραήλ, Ντέιβιντ Ε. Φριντμαν το έργο του αγωγού “EastMed” είναι ύψιστης σημασίας όχι μόνο για ενεργειακούς λόγους αλλά επίσης και για γεωστρατηγικούς.
Ο ίδιος μάλιστα στην επίσημη δήλωσή του επισημαίνει:«Από αμερικανικής πλευρά υπάρχει μια διαφορετική οπτική, σύμφωνα με την οποία αυτός ο αγωγός είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επιλογή σε συσχετισμό με την Ρωσική κυριαρχία στα αποθέματα φυσικού αερίου και την παροχή τους. Η αρχική πρόβλεψη για την παροχή 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ισοδυναμεί με τον ένα πέμπτο το αγωγού “North Stream”. Όμως, ο αγωγός “EastMed” θα είναι μια αξιόπιστη εναλλακτική επιλογή για την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης, η οποία και θα επανακαθορίσει τον ρόλο της Ρωσίας ως προμηθευτή της Ευρώπης».
Σημερινά δημοσιεύματα στο Ισραήλ τονίζουν πως ο αγωγός θα αποτελέσει το βασικό «μέσο» για την δημιουργία μιας «ουσιαστικής, βαθιά και μόνιμης σύνδεση της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση» και «θα αλλάξει οριστικά την σχέση των δυο πλευρών, δημιουργώντας έναν σταθερό και διαχρονικό δεσμό» ανάμεσα τους, που δεν θα περιοριστεί μόνον σε ενεργειακό επίπεδο.
Σύμφωνα με Ισραηλινούς αξιωματούχους «η Ελλάδα όχι μόνο θα μπορέσει να αποκομίσει έσοδα από την είσπραξη των χρεώσεων για την μεταφορά φυσικού αερίου προς την Ευρώπη από το Ισραήλ αλλά θα μπορέσει να ενδυναμώσει τον ρόλο της ως ενεργειακό “κόμβο” της Ευρώπης και ταυτόχρονα να αξιοποιήσει τον αγωγό για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες, μειώνοντας παράλληλα και το κόστος της ενέργειας στην χώρα».
Όπως υποστηρίζουν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι τόσο σε Γερμανικές όσο και σε Ισραηλινές εφημερίδες, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η έγκριση της Κομισιόν για τα επόμενα στάδια του έργου μέχρι και την ολοκλήρωσή του αφού υπάρχει το «πράσινο φως» για την ενίσχυση, οικονομική και πολιτική, καθώς και την επίσπευση των απαιτούμενων διαδικασιών.
Σύμφωνα με έγκυρες πηγές, που επικαλούνται Ευρωπαϊκά και Ισραηλινά ΜΜΕ, μετά την σημερινή υπογραφή της συμφωνίας το έργο του αγωγού “EastMed” – και συνεπώς και η Ελλάδα – θα έχουν την έμπρακτη στήριξη της Ε.Ε. και του Ισραήλ (παρά τις πρόσφατες δηλώσεις περί μη χρήσης πολεμικών μέσων) για την προστασία των έργων για την υλοποίηση του αγωγού και στην συνέχεια για την προστασία του – ειδικά στα σημεία όπου περνάει από διεθνή χωρικά ύδατα – από «κάθε πιθανό κίνδυνο». Αυτό πρακτικά σημαίνει πως δεν αποκλείεται πλέον η χρήση στρατιωτικών και όχι πολιτικών ή διπλωματικών μέσων στην περίπτωση που η Τουρκία προσπαθήσει να παρεμποδίσει την κατασκευή του αγωγού ή σχεδιάσει την δολιοφθορά των υποδομών του αγωγού “EastMed”. Ειδικά από την πλευρά του Ισραήλ, της Ιταλία και της Γαλλίας, που έχουν την δυνατότητα να αναπτύξουν σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις στην Ανατολική Μεσόγειο (και ειδικότερα νότια της Κρήτης) σε περίπτωση κλιμάκωσης της Τουρκίας.
Η εκτίμηση της ελληνικής κυβέρνησης
Σύμφωνα με τις προκαταρκτικές μελέτες για το έργο που εκπονήθηκαν για λογαριασμό της εταιρείας ΥΑΦΑ “Ποσειδών” που διαχειρίζεται το έργο, στην οποία συμμετέχουν με ποσοστά 50%-50% η ΔΕΠΑ και η ιταλική Edison, ο αγωγός “EastMed” είναι η πιο ανταγωνιστική επιλογή μεταφοράς του αερίου της Ανατολικής Μεσογείου καθώς συγκεντρώνει τα περισσότερα οικονομικά και πολιτικά πλεονεκτήματα για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη. Οι προκαταρκτικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν από τους οίκους IHS, Intec SEA και C&M Engineering εξετάζουν τις εναλλακτικές επιλογές για τη μεταφορά του φυσικού αερίου από την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη, καθώς και τις τεχνικές και οικονομικές παραμέτρους της κατασκευής του “EastMed”.
Έτσι, για την ελληνική κυβέρνηση είναι εξαιρετικά σημαντικό πως τα αποτελέσματα των μελετών δείχνουν ότι «η επιλογή του EastMed ξεχωρίζει ως η μόνη εναλλακτική που δεν εξαρτάται από τρίτα μέρη εκτός ΕΕ». Η κατασκευή του, λόγω της άμεσης πρόσβασης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει το πλεονέκτημα της χαμηλής παρεμβολής πολιτικών κινδύνων (σ.σ.εκτός της Τουρκίας) και μιας μεγάλης διαφοροποιημένης αγοράς με πολλούς πιθανούς αγοραστές στην απελευθερωμένη και συνδεδεμένη αγορά φυσικού αερίου της ΕΕ.
Σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο ο “EastMed” είναι η επιλογή που έχει «Ιδιαίτερο γεωπολιτικό ενδιαφέρον και πλεονεκτήματα για τη χώρα μας» σε σχέση με τις εναλλακτικές λύσεις για τη διοχέτευση του αερίου της νοτιοανατολικής Μεσογείου (αγωγός μέσω Τουρκίας, υγροποίηση φυσικού αερίου σε εγκαταστάσεις της Αιγύπτου).
Όπως έδειξαν και οι μελέτη που ολοκληρώθηκαν την τελευταία 5ετία και έχει στην διάθεσή του ηξ ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, τα οφέλη του έργου είναι πολλαπλά. Από ενεργειακής πλευράς «συμβάλλει στην ανάδειξη της Ελλάδας σε ευρωπαϊκό διαμετακομιστικό κόμβο, αναμένεται να δημιουργήσει άμεσες, έμμεσες και προκαλούμενες οικονομικές επιδράσεις, κατά τη φάση ανάπτυξης, κατασκευής και λειτουργίας του έργου και ανοίγει ουσιαστικά έναν νέο ενεργειακό διάδρομο ο οποίος θα καλύψει μελλοντικά και τα κοιτάσματα του Ελλαδικού χώρου».
Σε οικονομικό επίπεδο, «διευκολύνει την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας και της Κύπρου, καθώς και την αύξηση του ανταγωνισμού στην τελική αγορά φυσικού αερίου, ενώ διασφαλίζει την παροχή φυσικού αερίου σε περιοχές της Ελλάδας, οι οποίες δεν έχουν πρόσβαση στο Εθνικό Δίκτυο, όπως η Κρήτη, η Πελοπόννησος και η Δυτική Ελλάδα».
Σε γεωστρατηγικό επίπεδο,«ενισχύει την ασφάλεια εφοδιασμού της Κύπρου και της Ελλάδας, ενώ θα συνεισφέρει σημαντικά και στην ασφάλεια της Ε.Ε.» και διευκολύνει την σύναψη νέων συμφωνιών πολιτικής, οικονομικής και διπλωματικής συνεργασίας με τρίτες χώρες, όπως η Αίγυπτος, το Αζερμπαϊτζάν (με τα αποθέματα από το κοίτασμα Shah Deniz II) και τις ΗΠΑ.
Δεν είναι άλλωστε μυστικό πως στην συνάντηση του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη στις 7 Ιανουαρίου στον Λευκό Οίκο με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, στα θέματα συζήτησης αναμένεται θα είναι η συμφωνία για τον αγωγό “East Med”, καθώς οι Αμερικανοί θέλουν το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης για να μεταφέρουν το δικό τους σχιστολιθικό αέριο στην Ευρώπη.
Τέλος, διόλου τυχαίο δεν θεωρούν οι περισσότεροι ξένοι αναλυτές την ενσωμάτωση του νομοσχεδίου «EastMed Act» στον γενικό προϋπολογισμό της αμερικανικής κυβέρνησης και την έγκρισή του από την Γερουσία (20/12/2019) λίγες ημέρες πριν την υπογραφή της καθοριστικής συμφωνίας για την υλοποίηση του έργου καθώς το νομοσχέδιο προβλέπει ριζική αναμόρφωση της αμερικανικής στρατηγικής στην ανατολική Μεσόγειο, τοποθετώντας την τριμερή συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ στο επίκεντρο του στρατηγικού ενδιαφέροντος των ΗΠΑ.
Μάλιστα, το νομοσχέδιο περιλαμβάνει ολόκληρο το νόμο «για την εταιρική σχέση ασφάλειας και ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο», αφού δεν αποκλείεται να κληθούν αμερικανικά στρατεύματα να προασπίσουν τα αμερικανικά συμφέροντα στον θαλάσσιο χώρο, όπου θα διεξάγονται τα έργα για την ολοκλήρωση του αγωγού “EastMed”, με την χρήση βίας «έναντι οποιονδήποτε κινδύνου ασφαλείας», εφόσον απειλεί η ασφάλεια τους στην περιοχή.
