Ακόμα και αν κάποιος το έλεγε πριν από μερικά χρόνια δύσκολα θα γινόταν πιστευτό, όμως πια η πολιτική κρίση στην Ευρώπη έχει μετατραπεί σε κρίση για την δημόσια υγεία. Σχεδόν οι μισοί Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι τα εμβόλια είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση του Ευρωβαρομέτρου. Είναι μια συγκλονιστική στατιστική και αποδεικνύει μια ανησυχητική τάση: Η δυσπιστία ενάντια στα εμβόλια αυξάνεται, ιδιαίτερα σε χώρες με λαϊκιστικές κυβερνήσεις και αντισυστημικά κόμματα.
Αυτό το φαινόμενο απειλεί να αναιρέσει δουλειά δεκαετιών και επιτεύγματα κρίσιμης σημασίας από τους παράγοντες της δημόσιας υγείας για την καταπολέμηση λοιμωδών νοσημάτων που μπορούν να προληφθούν. Ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακός όσον αφορά την ιλαρά: υπήρχαν 82.596 περιπτώσεις ιλαράς στην Ευρώπη πέρυσι, σε σύγκριση με 23.927 περιπτώσεις το 2017 και 5.273 το 2016, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.
Για τους πολιτικούς, το ζήτημα εγείρει πολλές ερωτήσεις: Πρέπει το κράτος να κάνει τα εμβόλια υποχρεωτικά για να αυξηθεί η κάλυψη; Μπορεί να δικαιολογήσει το δικαίωμα παρέμβασης στην ιδιωτική ζωή των ατόμων για να αποφευχθεί μια έκτακτη ανάγκη για την δημόσια υγεία; Και ίσως το πιο σημαντικό, πώς εφαρμόζεται μια πολιτική που βασίζεται σε τεκμηριωμένες πληροφορίες σε μια εποχή στην οποία τα συναισθήματα και η προσωπική πίστη έχουν μεγαλύτερη επιρροή από αντικειμενικά γεγονότα για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης;
Η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, ενώ έχω σώσει τη ζωή μεταξύ 2 εκατομμυρίων και 3 εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο, σύμφωνα με την ΠΟΥ. Το εμβόλιο ιλαράς μόνο του έχει μειώσει τους θανάτους από 2,6 εκατομμύρια παγκοσμίως το 1963 σε περίπου 100.000 σήμερα. Γιατί λοιπόν, όταν τα οφέλη από τα εμβόλια είναι τόσο σαφή, σχεδόν το ήμισυ του ευρωπαϊκού πληθυσμού πιστεύει ότι δεν είναι ασφαλές;
Η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στο 1998, όταν ο πρώην γαστρεντερολόγος Andrew Wakefield υποστήριξε ψευδώς σε άρθρο του στο Lancet, ότι υπάρχει σχέση μεταξύ του εμβολίου MMR (ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς) και του αυτισμού. Η έρευνα αργότερα αποσύρθηκε και ο Wakefield αποπέμφθηκε από τον Βρετανικό Ιατρικό Σύλλογο επειδή ενήργησε “ανέντιμα και ανεύθυνα”. Το κακό όμως είχε γίνει και οι ιδέες του συνεχίζουν να διαδραματίζουν εξέχοντα ρόλο στις θεωρίες συνωμοσίας κατά των εμβολίων.
Το κίνημα κατά του εμβολιασμού είχε επίσης ένα χέρι βοήθειας από λαϊκίστικα κόμματα σε ολόκληρη την ήπειρο. Χώρες όπως η Γαλλία, η Ελλάδα και η Ιταλία, όπου οι λαϊκιστές είχαν “καλές επιδόσεις” στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2014, δείχνουν υψηλότερα επίπεδα διστακτικότητας εναντίον των εμβολίων, σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας για τους εμβολιασμούς. Αντίθετα, χώρες όπως η Πορτογαλία και το Βέλγιο, όπου η υποστήριξη για λαϊκίστικα κόμματα είναι χαμηλή, είναι λιγότερο επιφυλακτικές όσον αφορά τα οφέλη των εμβολίων.
Ο λαϊκισμός και ο σκεπτικισμός ενάντια στον εμβολιαμσό οδηγούνται από παρόμοια συναισθήματα: δυσπιστία και εχθρότητα έναντι της ελίτ και των εμπειρογνωμόνων. Στην πολιτική, αυτό φαίνεται να υποστηρίζει την πολιτική κατά του συστήματος- δηλαδή ενάντια στα κόμματα εκτός των παραδοσιακών κεντροαριστερών και κεντροδεξιών ιδεολογιών που κυριάρχησαν στη Δυτικοευρωπαϊκή πολιτική στην πρόσφατη ιστορία. Στη δημόσια υγεία, διαμορφώνεται ως υπόνοια και εχθρότητα προς τις αρχές δημόσιας υγείας και τους γιατρούς που προωθούν τα εμβόλια. Οι ανησυχίες για την ασφάλεια του εμβολίου MMR είναι ένα παράδειγμα του «τεχνολογικού λαϊκισμού», ενός όρου που χρησιμοποιήθηκε από τον κοινωνιολόγο Χάρι Κόλινς και αναφέρεται σε ακραίες και ομοιόμορφες σκεπτικιστικές θέσεις απέναντι στην επιστημονική γνώση.
Το ζήτημα του υποχρεωτικού εμβολιασμού ίσως ήταν το πιο σημαντικό για την Ιταλία, όπου το 2017 η τότε κυβέρνηση του Δημοκρατικού Κόμματος ψήφισε ένα νόμο που καθιστά υποχρεωτικό τον εμβολιασμό των παιδιών. Το λεγόμενο διάταγμα Lorenzin, το οποίο πήρε το όνομα του από την πρώην υπουργό Υγείας Beatrice Lorenzin, οδήγησε σε αύξηση της κάλυψης εμβολίων, αλλά κατέστη επίσης σημαντικό θέμα στις γενικές εκλογές του 2018. Το Κίνημα “5 Αστέρων” επέκρινε τη παρέμβαση στην ελευθερία επιλογής των γονέων και κατά καιρούς επαναλάμβαναν μύθους σχετικά με τις υποτιθέμενες βλαβερές συνέπειες του MMR. Το μήνυμα “χτύπησε μια ευαίσθητη χορδή” σε μια χώρα όπου μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά σκανδάλων έχει διαβρώσει την πίστη στην “ελίτ”. “Οι Ιταλοί άρχισαν να έχουν δυσπιστία στους πολιτικούς την δεκαετία του 1990, και τότε περίπου έχασαν και την πίστη τους στους γιατρούς” αναφέρει ο δημοσιογράφος Ρικάρντο Σαπορίτι.
Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός ήταν επίσης ένα πολιτικό ζήτημα στη Γαλλία, το οποίο πέρυσι αύξησε τον αριθμό των υποχρεωτικών εμβολίων από τρία σε 11 – μια κίνηση που επικρίθηκε γρήγορα από το άκρως εθνικό δεξί κόμμα. Στην Ελλάδα, ο υπουργός Υγείας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ πρότεινε την κατάργηση του νόμου για τους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς το 2017. Οι λαϊκιστές πολιτικοί συχνά αναφέρουν την ελευθερία επιλογής ως δικαιολογία για την αντίθεσή τους στους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς, αλλά παρερμηνεύουν το πρόβλημα που δημιουργείται.
Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι η ελευθερία επιλογής πρέπει να επεκταθεί στην ελευθερία λήψης λανθασμένων αποφάσεων ακόμα για την υγεία αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις- αν και ακόμη και αυτό θα ήταν αμφισβητήσιμο. Αλλά η απόφαση να μην εμβολιάσει κάποιος το παιδί του είναι κάτι διαφορετικό. Δεν επηρεάζει μόνο τη δική του υγεία, αλλά αυτή των παιδιών του και των παιδιών των άλλων ανθρώπων. Προκειμένου οι κοινωνίες να επωφεληθούν πλήρως από τα εμβόλια, περίπου το 95% του πληθυσμού πρέπει να εμβολιαστεί. Η λεγόμενη “ανοσία της αγέλης” είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς προστατεύει εκείνους που δεν έχουν εμβολιαστεί, είτε επειδή είναι πολύ μικροί σε ηλικία για να εμβολιαστούν, είτε έχουν υποβαθμισμένο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως τα παιδιά που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία.
Ο τρόπος με τον οποίο νομοθετούμε ενάντια το κάπνισμα αποτελεί χρήσιμο σημείο σύγκρισης. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι το κάπνισμα πρέπει να απαγορεύεται σε δημόσιους χώρους επειδή εκθέτει μη καπνιστές στις βλαβερές συνέπειες των τσιγάρων. Είναι ενδιαφέρον ότι ένας από τους λίγους αντιπάλους μιας τέτοιας ρύθμισης είναι ο πρώην ηγέτης του UKIP και ο υποστηρικτής του Brexit, Nigel Farage, ο οποίος υποστηρίζει ότι είναι παράδειγμα για το κράτος “μεγάλος αδερφός” παρεμβαίνει στη ζωή των πολιτών και είναι αποφασισμένος να καταργήσει το νόμο.
Σε έναν ιδανικό κόσμο, δεν θα χρειαζόταν να είναι υποχρεωτικοί οι εμβολιασμοί κατά την παιδική ηλικία. Οι γονείς θα διαβάσουν σχετικά με τα οφέλη τους και θα λάβουν την απόφασή τους με βάση τα συντριπτικά αποδεικτικά στοιχεία ότι τα οφέλη από τα εμβόλια υπερτερούν των κινδύνων τους. Δυστυχώς, δεν ζούμε σε έναν τέτοιο κόσμο.
Σε μια εποχή κατά την οποία το ήμισυ του πληθυσμού της Ευρώπης πιστεύει ότι είναι βάσιμες οι φήμες ότι τα εμβόλια δεν είναι ασφαλή, το κράτος πρέπει επειγόντως να επιβάλει υποχρεωτικούς εμβολιασμούς, προκειμένου να προστατεύσει τα πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας από πιθανή βλάβη στα χέρια αυτών των “αμόρφωτων” ατόμων.
