Μετά την υποχώρηση που κατέγραψε τον Οκτώβριο, το οικονομικό κλίμα ανέκαμψε ελαφρώς τον Νοέμβριο, κυρίως λόγω της περαιτέρω βελτίωσης της καταναλωτικής εμπιστοσύνης, όπως προκύπτει από τη μηνιαία έρευνα Οικονομικής Συγκυρίας του ΙΟΒΕ.
Ειδικότερα, τον Νοέμβριο ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος διαμορφώνεται στις 101,8 μονάδες (από 101 μονάδες τον Οκτώβριο), εξέλιξη η οποία, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, προκύπτει κυρίως από νέα βελτίωση στην καταναλωτική εμπιστοσύνη, που σημειώνει την υψηλότερη επίδοσή της από τον Μάρτιο του 2015, και από τις Κατασκευές που αντισταθμίζουν τη σημαντική υποχώρηση στο Λιανικό Εμπόριο, ενώ οι υπόλοιποι τομείς παρουσιάζουν μόνο μικρές διακυμάνσεις.
Συνολικά, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, ο δείκτης κινείται χαμηλότερα έναντι των καλοκαιρινών μηνών, όμως η επίδοσή του είναι υψηλότερη σε σχέση με πέρυσι, γεγονός συμβατό με τον θετικό ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας συνολικά την τρέχουσα περίοδο.
Παράλληλα, η ανοδική τάση στην καταναλωτική εμπιστοσύνη συνεχίζεται για πέμπτο μήνα. Όπως σημειώνει το ΙΟΒΕ, εκτός από μεγέθυνση της οικονομίας σε σχέση με την περυσινή βάση, η περίοδος αυτή συμπίπτει με την ολοκλήρωση του τελευταίου προγράμματος προσαρμογής και την είσοδο σε μια νέα περίοδο, όπου γίνεται κατανοητό πως υπάρχουν προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες.
Εν όψει μάλιστα των επόμενων εκλογών, προγραμματίζονται παροχές προς τα νοικοκυριά, όπως και άλλες σχετικές υποσχέσεις. Άλλωστε, στο παρελθόν, συστηματικά οι προεκλογικές περίοδοι συνδέονται με βελτίωση του δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης.
Σε κάθε περίπτωση, το ΙΟΒΕ σημειώνει ότι οι αβεβαιότητες για την ελληνική οικονομία παραμένουν, ειδικά για τους όρους χρηματοδότησής της μετά τα προγράμματα, όπως και για τις βασικές συνθήκες για ισχυρή ανάπτυξη. Οι αβεβαιότητες αυτές τροφοδοτούνται και από ανησυχίες για το διεθνές περιβάλλον.
Ως αποτέλεσμα, ο συνολικός δείκτης κλίματος την τρέχουσα περίοδο, κινείται θετικά, αλλά με ασθενή δυναμική και διακυμάνσεις. Αναλυτικότερα:
- Στη Βιομηχανία, ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών διαμορφώνεται τον Νοέμβριο ελαφρά χαμηλότερα, στις 97,9 (από 98,9 μονάδες τον περασμένο Οκτώβριο και 98,7 μονάδες τον Νοέμβριο του 2017). Από τις βασικές μεταβλητές του δείκτη, το αρνητικό ισοζύγιο των εκτιμήσεων για τις παραγγελίες και τη ζήτηση και ο δείκτης στις εκτιμήσεις για τα αποθέματα παραμένουν ως είχαν, ενώ το ισοζύγιο στις προβλέψεις για την παραγωγή τους προσεχείς μήνες επιδεινώνεται.
- Στις Κατασκευές, ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών βελτιώνεται και τον Νοέμβριο σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα, φθάνοντας στις 62,7 (από 58,4) μονάδες, επίπεδο υψηλότερο έναντι του αντίστοιχου περυσινού (43,9 μονάδες). Στους επιμέρους κλάδους, η τάση είναι εντόνως ανοδική στις Ιδιωτικές Κατασκευές και πτωτική στα Δημόσια Έργα. Από τις βασικές μεταβλητές του δείκτη, οι προβλέψεις για το πρόγραμμα εργασιών των επιχειρήσεων επιδεινώνονται, αλλά αντισταθμίζονται από την άνοδο των προβλέψεων για την απασχόληση.
- Στο Λιανικό Εμπόριο, ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών σημειώνει περαιτέρω πτώση τον Νοέμβριο σε σχέση με τον Οκτώβριο, φθάνοντας στις 104,6 (από 107,7) μονάδες, αν και ακόμα κινείται υψηλότερα σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή του επίδοση (100,1 μονάδες). Από τις κύριες μεταβλητές του δείκτη, οι θετικές εκτιμήσεις για τις τρέχουσες πωλήσεις επιδεινώνονται, με τις προβλέψεις για τη βραχυπρόθεσμη εξέλιξή τους να παραμένουν αμετάβλητες, ενώ ο δείκτης αποθεμάτων διογκώνεται.
- Στις Υπηρεσίες, ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών κινείται πτωτικά τον Νοέμβριο σε σχέση με τον Οκτώβριο, στις 94,2 (από 99,9) μονάδες, λίγο χαμηλότερα από τα αντίστοιχα περυσινά επίπεδα (96,2 μονάδες). Οι εκτιμήσεις για την τρέχουσα κατάσταση των επιχειρήσεων αποδυναμώνονται, όπως και οι αντίστοιχες για την τρέχουσα ζήτηση, αλλά και οι προβλέψεις για τη βραχυπρόθεσμη εξέλιξή της.
Τέλος, σε ό,τι αφορά την Καταναλωτική Εμπιστοσύνη, τον Νοέμβριο καταγράφει νέα ανάκαμψη. Συγκεκριμένα, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης ενισχύεται για πέμπτο κατά σειρά μήνα τον Νοέμβριο, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί στις -35,8 (από -38,3) μονάδες, επίπεδο που είναι το υψηλότερο από τον Μάρτιο του 2015. Η άνοδος εκπορεύεται από τις καλύτερες προβλέψεις των νοικοκυριών για την οικονομική κατάσταση της χώρας και τη δική τους, ενώ βελτιώνονται και οι προσδοκίες ως προς την ανεργία και την αποταμίευση.
Σε αυτές τις τάσεις θεωρείται ότι έχει συμβάλλει κυρίως η μη εφαρμογή μέτρων για το 2019 τα οποία περιλαμβάνονταν στο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα, με σημαντικότερο εξ αυτών την περικοπή των συντάξεων. Παράλληλα, δρομολογήθηκαν προσφάτως ορισμένες φοροελαφρύνσεις, στις εισφορές ελεύθερων επαγγελματιών και τον ΕΝΦΙΑ, ενώ θα δοθεί και φέτος κοινωνικό μέρισμα. Η συνεχής πτωτική τάση της ανεργίας συμβάλλει στη βελτίωση των προσδοκιών.
Ωστόσο, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, παρά την ενίσχυση του δείκτη, οι Έλληνες καταναλωτές είναι για ακόμα ένα μήνα οι πλέον απαισιόδοξοι στην ΕΕ, ενώ την πεντάδα συμπληρώνουν αυτοί από τη Βουλγαρία (-31,1 από -26,4), την Ρουμανία (-21,5 από -20,2), την Ουγγαρία (-11,3 από -9,2) και την Γαλλία (-17,2 από -11,3).
Ο μέσος δείκτης διαμορφώθηκε σε χαμηλότερο επίπεδο στις δύο ευρωπαϊκές ζώνες, στις -3,7 (από -2,7) και τις -3,9 (από -2,7) μονάδες σε ΕΕ και Ευρωζώνη αντίστοιχα. Ανοδική τάση σημειώνεται τον Νοέμβριο και πάλι σε 8 χώρες, ενώ θετικό πρόσημο διατηρούν 10 (από 11 τον Οκτώβριο) χώρες: οι σκανδιναβικές (Δανία, Σουηδία, Φινλανδία), το Λουξεμβούργο, η Τσεχία, η Γερμανία, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Αυστρία και η Ιρλανδία.