Τον Απρίλιο του 2010, ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, από το ακριτικό Καστελόριζο, ανακοίνωνε την προσφυγή της Ελλάδας στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης, βάζοντας τη χώρα στην δίνη των μνημονίων. Ύστερα από 8 χρόνια, 3 μνημόνια και 13 αξιολογήσεις, η χώρα βγαίνει από τον μηχανισμό στήριξης και μπορεί πια να κοιτάξει τις αγορές στηριγμένη στα δικά της πόδια.
Όμως η Ελλάδα που μπήκε πριν από 8 χρόνια στον μηχανισμό στήριξης, είναι διαφορετική από την σημερινή, με τα μέτρα και τις μεταρρυθμίσεις να έχουν αλλάξει δραματικά την εικόνα της ελληνικής οικονομίας.
Κατά την διάρκεια του πρώτου πακέτου βοήθειας τον Μάιο του 2010, το πρώτο από τα τρία, οι πολιτικοί από τις χώρες-πιστωτές της Ευρωζώνης, υποστήριζαν πως η κρίση ήταν αποτέλεσμα χρόνιας δημοσιονομικής και οικονομικής δυσπιστίας. Για να δικαιολογηθεί η παραβίαση μιας “ρήτρας μη διάσωσης”, τα δάνεια συνδέονται με αυστηρές προϋποθέσεις που καλύπτουν τα πάντα, από τις κρατικές δαπάνες έως τη δημόσια διοίκηση και τη δικαιοσύνη.
Πως τα κατάφερε από τότε η Ελλάδα;
Οικονομικά μέτρα
Αν και τα “απόνερα” της συντριβής της χώρας πέρασαν με μεγάλη ευκολία τα σύνορά της, επηρεάζοντας την Ευρωπαϊκή οικονομία, οι επιπτώσεις εντός συνόρων ήταν καταστροφικές. Η οικονομική παραγωγή μειώθηκε κατά ένα τέταρτο και το βιοτικό επίπεδο κατέρρευσε μετά την απώλεια περισσότερων από ένα εκατομμύριο θέσεων εργασίας που ώθησε την ανεργία σε ένα σημείο στο 28%.
Τα εισοδήματα των νοικοκυριών σχεδόν εξανεμίστηκαν, καθώς η ανεργία άρχισε να καλπάζει και την μείωση των μισθών ακολούθησε αντιστρόφως ανάλογη αύξηση των φόρων.
Για τους πιστωτές της χώρας, αυτό ήταν το κόστος της βιωσιμότητας της οικονομικής ανάπτυξης. “Ο τελικός στόχος του σχεδίου οικονομικής βοήθειας και των μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα τα τελευταία οκτώ χρόνια ήταν να δημιουργηθεί μια νέα βάση για υγιή και βιώσιμη ανάπτυξη”, δήλωσε ο Πορτογάλος υπουργός Οικονομικών Mario Centeno, ο οποίος προεδρεύει σε συναντήσεις των ομολόγων του στην ευρωζώνη σε μια δήλωση του χθες.”Χρειάστηκε πολύ περισσότερο από το αναμενόμενο, αλλά πιστεύω ότι τα καταφέραμε.”
Δημόσια Οικονομικά
Το ελληνικό σκέλος της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης πυροδοτήθηκε όταν η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου αποκάλυψε ότι η χώρα είχε παραπλανήσει τον κόσμο για τα οικονομικά της και το έλλειμμα του προϋπολογισμού του 2009 είχε διογκωθεί σε περισσότερο από 15% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, πέντε φορές πάνω από το όριο της ΕΕ.
Τα τελευταία χρόνια, η συζήτηση για τα ελληνικά οικονομικά έχει στραφεί περισσότερο στο ύψος του δημόσιου χρέους και του δημοσιονομικού ισοζυγίου, εξαιρουμένου του κόστους εξυπηρέτησης αυτού του χρέους. Αυτό σημαίνει πως έχει δωθεί ελάχιστη σημασία στο γεγονός ότι για δύο χρόνια, τα έσοδα θα είναι περισσότερα από τις δαπάνες καθώς η κυβέρνηση έχει επιτύχει ένα τεράστιο πλεόνασμα (“σκοτώνοντας” όμως όλη την ανάπτυξη της χώρας για να το επιτύχει).
Φορολογία
Η Ελλάδα μείωσε τις δαπάνες και αύξησε τους φόρους προκειμένου να ισορροπήσει τον προϋπολογισμό της. Αυτό επιτεύχθηκε με την περικοπή των δαπανών ενώ τα έσοδα παραμένουν σχεδόν αμετάβλητα. Ωστόσο, δεδομένης της έκτασης της ύφεσης, η διατήρηση σταθερών εσόδων σήμαινε τεράστια συμπίεση στους Έλληνες της μεσαίας τάξης, οι οποίοι αναγκάστηκαν να πληρώνουν ολοένα και περισσότερους φόρους.
Δημόσια Διοίκηση
Οι υπερβολική αύξηση των δαπανών προκλήθηκαν εν μέρει από την “έκρηξη” των θέσεων εργασίας του δημόσιου τομέα τα χρόνια πριν της κρίση. Μετά το ξέσπασμα της κρίσης, υπήρξε η πρόθεση για μαζικές απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων προκειμένου να μειωθούν τα έξοδα, κάτι που πυροδότησε τις πρώτες συγκρούσεις ανάμεσα στην τότε κυβέρνηση και τους πιστωτές της χώρας. Αντί για μαζικές απολύσεις, οι οποίες θα είχαν τεράστιο κοινωνικό εκτός από πολιτικό κόστος, προτιμήθηκε η λύση της “φθοράς”, η μείωση δηλαδή των δημοσίων υπαλλήλων μέσω συνταξιοδότησης, με αντικατάσταση τους με υπαλλήλους προσωρινών συμβάσεων.
Και αυτή όμως η λύση τελικά δε τελεσφόρησε, καθώς η Ελλάδα κατέστρεψε τη δημόσια μισθοδοσία κατά 150.000 θέσεις απασχόλησης, προσλαμβάνοντας μόνο ένα άτομο για κάθε πέντε αναχωρήσεις και χωρίς να ανανεώσει προσωρινές συμβάσεις.
Σαν να μην έφτανε αυτό, η πρόοδος που σημειώθηκε σε ότι αφορά τη βελτίωση της ταχύτητας επίλυσης των αστικών διαφορών στο δικαστικό σύστημα, ήταν με πολύ αργό ρυθμό, ενώ και η γραφειοκρατία καθυστέρησε την προσέλκυση επενδύσεων.
Ανταγωνιστικότητα
Τα τελευταία οκτώ χρόνια, μια σταθερή επωδός από τα έθνη της ευρωζώνης και το ΔΝΤ ήταν ότι η Ελλάδα χρειάζεται περισσότερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για να γίνει πιο ανταγωνιστική. Μετά από τρία προγράμματα διάσωσης, η χώρα προχώρησε σε πωλήσεις κρατικών περιουσιακών στοιχείων, σαρωτικές αλλαγές στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και αλλαγές κανονισμών που καλύπτουν τα πάντα, από δικηγόρους μέχρι κομμωτήρια.
Στη χώρα σημειώθηκε επίσης μεγάλη πτώση του κόστους εργασίας, ιδίως μετά από μεταρρυθμίσεις στις συλλογικές συμβάσεις και μείωση του κατώτατου μισθού το 2012. Οι δανειστές υποστηρίζουν ότι η πτώση των μισθών, μόλις αντιστάθμισε τα μεγάλα έξοδα των ετών πριν από την κρίση, κάτι που δεν απέφερε την αντίστοιχη αύξηση της παραγωγικής ικανότητας της οικονομίας.
Πτώση μισθών
Οι Έλληνες εργαζόμενοι είδαν μέσα στα 8 χρόνια προγραμμάτων την αμοιβή ανά εργάσιμη ώρα να έχει περικοπεί περίπου κατά 20% από το 2010. Παράλληλα με την αύξηση των φόρων και την απώλεια θέσεων εργασίας, το “χτύπημα” των μισθών συνέβαλε σημαντικά στη μείωση του ελληνικού βιοτικού επιπέδου. Ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας θέλει να επαναφέρει κάποιες από τις εργατικές μεταρρυθμίσεις μετά τη έξοδο, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του κατώτατου μισθού, κάτι όμως που βρίσκει σθεναρή αντίσταση από τους πιστωτές της χώρας, οι οποίοι φοβούνται πως θα χαθούν όσα έχει επιτύχει μέχρι τώρα η χώρα.
Η Ελλάδα δεν έχει βιώσει το είδος της ανάκαμψης που προέρχεται από τις εξαγωγές όπως παρατηρειται σε άλλες χώρες που πέρασαν από αντίστοιχη κρίση, όπως η Ιρλανδία και η Ισπανία. Όμως έχει σχεδόν εξαλείψει το εξωτερικό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, ενώ έχει επιτύχει και την αύξηση του χαμηλού ποσοστού των εξαγωγών σε σχέση με το ΑΕΠ.
Εξωτερική εξισορρόπηση
Ο τομέας των εξαγωγών της χώρας έχει αυξηθεί, σε σύγκριση με τη συνολική συρρίκνωση της ελληνικής οικονομίας.
Χρηματοοικονομικός τομέας
Στην αρχή της ελληνικής κρίσης, οι τράπεζες της χώρας συνήθισαν να υποστηρίζουν ότι τα θεσμικά τους όργανα ήταν συντηρητικά εκτεθειμένα και ότι η κρίση, ήταν ένα πρόβλημα που γεννήθηκε στον δημόσιο τομέα. Όποια και αν ήταν όμως η αρχή της κρίσης, δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος μέχρι να ξεκινήσει μια “θανατηφόρα” διελκυστίνδα ανάμεσα σε κράτος και τράπεζες, η οποία άφησε πίσω της ένα “ρημαγμένο” τραπεζικό κλάδο.
Η αναδιάρθρωση του χρέους το 2012, οδήγησε για λίγο τις τράπεζες στην αφερεγγυότητα, ενώ τρία χρόνια αργότερα αναγκάστηκαν να κλείσουν και να ανοίξουν μετά από λίγο καιρό με αυστηρά capital controls. Ακόμα και σήμερα προσπαθούν να τακτοποιήσουν τον “βραχνά” των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων και Ανοιγμάτων, τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το 50% του χαρτοφυλακίου τους.
Χρηματοδοτική Μίξη
Οι πιστωτές της χώρας άρχισαν σιγά σιγά να φεύγουν από την υποστήριξη της κεντρικής τράπεζας, κάτι που οδήγησε σε απώλεια καταθέσεων και κλείσιμο της “κάνουλας” των τραπεζικών χρηματοδοτήσεων, την ίδια στιγμή που οι δανειστές διατηρούνταν στη ζωή με την στήριξη της ρευστότητας των κεντρικών τραπεζών.
Σιγά σιγά, όσο περνούσε ο καιρός η ανάγκη για αυτή τη χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης άρχισε να μειώνεται αργά αλλά σταθερά, και όσο έφτανε η σημερινή μέρα της εξόδου από την κρίση, ξεπέρασε ακόμη και τη διατραπεζική χρηματοδότηση για πρώτη φορά από την έναρξη της κρίσης.
