Η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης έχει βυθιστεί σε μια άνευ προηγουμένου βαθιά οικονομική και πολιτική κρίση, η οποία έχει εξελιχθεί σε παράγοντα ανησυχίας τόσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και για τις παγκόσμιες αγορές.
Το πολιτικό χάος και η αποτυχία σχηματισμού σταθερής κυβέρνησης συνασπισμού προκάλεσε χάος στη γειτονική χώρα. Παρά τις εβδομάδες επί εβδομάδων συζητήσεων και διαπραγματεύσεων, δεν κατέστη δυνατόν να υπάρξει συμφωνία σχηματισμού κυβέρνησης κάτι που έφερε την χώρα στο χείλος μια βαθιάς πολιτικής και οικονομικής κρίσης. Από τις εκλογές του Μαρτίου τα δύο κόμματα που επικράτησαν προσπαθούν να βρουν τη χρυσή τομή για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Το λαϊκίστικο Κίνημα των Πέντε Αστέρων προσπάθησε να συνεργαστεί με το υπερσυντηρητικό κόμμα Λέγκια του Βορρά κι ενώ προς στιγμή όλα έδειχναν ότι είχε βρεθεί η χρυσή τομή, η άρνηση του προέδρου της Ιταλίας Σέρτζιο Ματταρέλα να δεχτεί για υπουργό Οικονομικών τον ευροσκεπτικιστή Πάολο Σαβόνα, οδήγησε στην κορύφωση της κρίσης.
Ο πρόεδρος άσκησε στο έπακρο το συνταγματικό του δικαίωμα να απορρίψει την υποψηφιότητα του Σαβόνα, ο οποίος στο παρελθόν ήταν πολέμιος του ευρώ, το οποίο μάλιστα είχε χαρακτηρίσει “Γερμανικό κλουβί”, ενώ επίσης υποστήριζε την εναλλακτική λύση του σχεδίου Β’ στην ένταξη στην ΕΕ. Τα κόμματα του συνασπισμού παρέδωσαν την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης πίσω στο πρόεδρο, φτάνοντας στο σημείο απειλής του Ματταρέλα με κατηγορίες εσχάτης προδοσίας. Ο πρόεδρος όρισε υπηρεσιακό πρωθυπουργό και ετοιμάζει την χώρα για νέες εκλογές.
Η κατάσταση στην Ιταλία είναι προβληματική εδώ και πολλά χρόνια. Κατατάσσεται στις χώρες με το μεγαλύτερο χρέος – περίπου 2,3 τρισεκατομμύρια ευρώ – και αντιμετωπίζει διψήφιο ποσοστό ανεργίας από το 2012. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) βρίσκεται σε επίπεδο χαμηλότερο από το 2005. Μετά την κρίση, οι αποδόσεις των 10ετών ομολόγων, τα οποία δείχνουν το πραγματικό μέγεθος του κόστους δανεισμού της, ξεπέρασαν την Τρίτη το 3% , έναντι του 1,8% στις αρχές του Μαΐου.
Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ιταλία είναι οι επικείμενες εκλογές. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι το πραγματικό διακύβευμα θα είναι ο ρόλος της χώρας στην ΕΕ και στην ευρωζώνη. Η ψηφοφορία, καθώς και τα αποτελέσματα, θα θέσουν ένα μεγάλο ερωτηματικό για το μέλλον της ΕΕ. Οι εκλογές θεωρούνται ως οιονεί δημοψήφισμα για τον ρόλο της Ιταλίας στην ΕΕ. Ο οικονομικός αντίκτυπος των ιταλικών εξελίξεων είναι επίσης ένας λόγος ανησυχίας, καθώς το έθνος φαίνεται να εντάσσεται σε άλλες προβληματικές οικονομίες, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, οδηγώντας σε μεγαλύτερα προβλήματα την ΕΕ.
Γιατί όμως η Ιταλία ανησυχεί τόσο τις αγορές; Η Ιταλία είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης και η όγδοη μεγαλύτερη (κατά ονομαστικό ΑΕΠ) στον κόσμο. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωζώνης, του ΟΟΣΑ, της G7 και της G20. Η Ιταλία είναι ο όγδοος μεγαλύτερος εξαγωγέας στον κόσμο με εξαγωγή 514 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2016. Οι στενότεροι εμπορικοί της δεσμοί είναι με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τους οποίους ασκεί περίπου το 59% του συνολικού εμπορίου της. Oι μεγαλύτεροι εμπορικοί εταίροι είναι η Γερμανία (12,6%), η Γαλλία (11,1%), οι Ηνωμένες Πολιτείες (6,8%), η Ελβετία (5,7%), το Ηνωμένο Βασίλειο (4,7%) και η Ισπανία (4,4%).
Για το 2016, η χώρα ανέφερε ονομαστικό ΑΕΠ 1,86 τρισεκατομμυρίων δολαρίων και κατά κεφαλήν ΑΕΠ ύψους 30.540 δολαρίων. Η Ιταλία απασχολεί 25,7 εκατομμύρια εργαζόμενους και έχει ποσοστό ανεργίας 11,4%. Από τους απασχολούμενους, το 68% εργάζεται στον κλάδο των υπηρεσιών. Αυτό ακολουθείται από το 28% στη βιομηχανία και το 4% στη γεωργία. Η Ιταλία είναι γνωστή για τους τομείς των επιχειρήσεων, της γεωργίας και των αυτοκινήτων πολυτελείας. Στην πραγματικότητα, έχει τη μεγαλύτερη αγορά ειδών πολυτελείας στην Ευρώπη. Οι άλλες σημαντικές βιομηχανίες της περιλαμβάνουν τα πλαστικά, το τσιμέντο, το σίδηρο και το χάλυβα, τη ναυπηγική βιομηχανία, το διάστημα και τα αεροσκάφη, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τη μόδα και τον τουρισμό.
Η Ιταλία έχει πάνω από 1,4 εκατομμύρια ανθρώπους με καθαρό πλούτο άνω του 1 εκατομμυρίου δολαρίων, συνολικού εθνικού πλούτου 11,857 τρισεκατομμυρίων δολαρίων και αντιπροσωπεύει τον 5ο μεγαλύτερο σωρευτικό καθαρό πλούτο παγκοσμίως (αντιπροσωπεύει το 4,92% του καθαρού πλούτου στον κόσμο). Σύμφωνα με την Credit Suisse ο μέσος πλούτος ανά ενήλικα είναι 138.653 δολάρια (5η στον κόσμο), ενώ σύμφωνα με την Allianz ο καθαρός κατά κεφαλήν οικονομικός πλούτος είναι 45.770 δολάρια (13η στον κόσμο).
Παρ όλη τη θέση της στην παγκόσμια οικονομία, η Ιταλία έχει βαθιές παθογένειες, οι οποίες είναι και αυτές που εκδηλώνονται αυτή την περίοδο και “ταρακουνάνε” την Ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία. Το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα πέρυσι ήταν μόλις πάνω από το επίπεδο του 1998. Αυτό σημαίνει ότι το βιοτικό επίπεδο είναι περίπου το ίδιο όπως πριν από είκοσι χρόνια. Την ίδια περίοδο αυξήθηκε κατά 28% στη Γερμανία και κατά 17% στη Γαλλία. Αυτό δεν οφείλεται στην διπλή ύφεση (2008-09 και 2012-13): το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα είναι στάσιμο σε επίπεδα του 2000 και 2005, πολύ πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση.
Η ανεργία επίσης των νέων κυμαίνεται στο 37%. Οι περισσότεροι παρατηρητές κατηγορούν την ύφεση, όμως στην πραγματικότητα η ανεργία των νέων ήταν πάντα υψηλή στην Ιταλία. Μεταξύ του 1994 και του 2000, όταν η οικονομία επεκτάθηκε κατά μέσο όρο 2% – με τον υψηλότερο μέσο ρυθμό τα τελευταία 30 χρόνια – η ανεργία των νέων ήταν κατά μέσο όρο 33%. Όταν δηλαδή η ανάπτυξη της Ιταλίας ήταν η ισχυρότερη, ένας στους τρεις νέους ήταν άνεργος – σχεδόν το ίδιο όπως σήμερα. Το ίδιο ισχύει και για την εξασθενημένη αύξηση της παραγωγικότητας της Ιταλίας: τα τελευταία είκοσι χρόνια, η παραγωγικότητα έχει μόλις καταφέρει να γίνει θετική, φθάνοντας σε ένα ισχνό 0,2% ετησίως. Μια ώρα εργασίας σήμερα αποδίδει μόλις 4% περισσότερο στην παραγωγή από ότι πριν από είκοσι χρόνια – πράγμα που εξηγεί γιατί τα πραγματικά εισοδήματα έχουν σταματήσει.
Είκοσι χρόνια στασιμότητας έχουν διαβρώσει το βιοτικό επίπεδο και υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη στο μέλλον, οδηγώντας τους νέους Ιταλούς να εγκαταλείψουν τη χώρα με ρυθμό ρεκόρ. Στο μεταξύ, τα μέτρα οικονομικής πολιτικής που προτάθηκαν κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας κυμαίνονταν, από το καθολικό βασικό εισόδημα έως την περικοπή των φόρων χωρίς την αντίστοιχη μείωση των δημόσιων δαπανών και την ανατροπή των προηγούμενων συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων. Κανένα από αυτά δεν είναι ρεαλιστικό – ή προσιτό.
Αυτός ίσως είναι και ο λόγος που χθες ο αρχηγός του Κινήματος των Πέντε Αστέρων με δηλώσεις του άφησε να εννοηθεί πως είναι πρόθυμος να προσέλθει ξανά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να αφήσει πίσω την πρόταση για Σαβόνα, προκειμένου να σωθεί η οικονομία της χώρας.
Το να προσποιείσαι πως το πρόβλημα δεν υπάρχει, δεν λύνει το πρόβλημα, και αυτό το έχουμε νοιώσει και συνεχίζουμε να το νοιώθουμε έντονα και στην Ελλάδα. Οι λύσεις είναι προφανείς, αλλά είναι δύσκολες: περισσότερες μεταρρυθμίσεις, ένα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα, ένας ευνοϊκότερος δημόσιος τομέας.
Και το να αναγνωρίζεις ότι το πρόβλημα υπάρχει, είναι και η πρώτη φάση για την επίλυση του.
