Αν και η νέα επιχειρηματικότητα “γράφει” μια από τις ισχυρότερες επιδόσεις της, τα ευρήματα της έρευνας του ΙΟΒΕ αποκαλύπτουν εξίσου ενθαρρυντικές όσο και προβληματικές προοπτικές.
Σε απόλυτα νούμερα, η επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων δείχνει να ενισχύεται, καθώς το 2018 το 6,4% του πληθυσμού ηλικίας 18-64 ετών της χώρας (περίπου 418 χιλ. άτομα) βρισκόταν στα αρχικά στάδια έναρξης μιας επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπασχόλησης, από 4,8% το 2017. Παράλληλα, περιορίζεται στο 2,8% του πληθυσμού (183 χιλ. άτομα), το ποσοστό ατόμων που διέκοψε την επιχειρηματική του δραστηριότητα (έναντι 4,8% το 2017), κυρίως λόγω έλλειψης κερδοφορίας.
Από το σύνολο των ευρημάτων, διαφαίνεται πως η άμβλυνση των αβεβαιοτήτων, η αναπτυξιακή δυναμική της περυσινής χρονιάς, καθώς και η εμφάνιση κάποιων νέων χρηματοδοτικών εργαλείων, ενίσχυσαν τη νέα επιχειρηματικότητα και την έναρξη αυτοαπασχόλησης, παρά τη δυσμενή φορολογική μεταχείρισή της. Όμως, η αύξηση της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων τροφοδοτείται περισσότερο από επίδοξους επιχειρηματίες, γεγονός που υποδηλώνει μεν μια αλλαγή προσδοκιών και ένα ευνοϊκότερο κλίμα στην οικονομία, αλλά θα πρέπει να «μετατραπεί» στην πορεία σε νέα εγχειρήματα. Άλλωστε, έχει μεγαλύτερη σημασία σε μια οικονομία η ενίσχυση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της νέας επιχειρηματικότητας, ώστε να βελτιώνονται οι προοπτικές βιωσιμότητας και το πολλαπλασιαστικό τους αποτέλεσμα, και όχι απλώς η αριθμητική αύξηση των νέων εγχειρημάτων.
Τα προβλήματα
Παρόλο που ενισχύεται η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας (48,9% του συνόλου, περίπου 204 χιλ. άτομα) και περιορίζεται η επιχειρηματικότητα ανάγκης (20,8% του συνόλου, 87 χιλ. άτομα), τα περισσότερα ποιοτικά χαρακτηριστικά παραμένουν «κοινά»: χαμηλή καινοτομία, είσοδος σε αγορές με ήδη ισχυρό ανταγωνισμό και χρήση καθιερωμένων τεχνολογιών για την πλειονότητα των εγχειρημάτων, παρόλο που ενισχύονται οι εξαιρέσεις.
Ταυτόχρονα, διαφαίνεται μικρή υποχώρηση του μέσου μεγέθους των νέων εγχειρημάτων κατά την έναρξη λειτουργίας, καθώς σχεδόν ένα στα τέσσερα εγχειρήματα (23,4%) προσφέρει απασχόληση αποκλειστικά στους ιδρυτές του. Ωστόσο, βελτιώνονται οι προσδοκίες απασχόλησης στο μέλλον, καθώς το 85% εκτιμούν ότι την επόμενη πενταετία θα δημιουργήσουν τουλάχιστον μια θέση εργασίας.
Στις αρνητικές εξελίξεις θα πρέπει επίσης να σημειωθούν:
- Η σχετική υποχώρηση συμμετοχής στην επιχειρηματικότητα ατόμων με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο
- Η μικρή υποχώρηση της εξωστρέφειας
- Η στασιμότητα στη γυναικεία επιχειρηματικότητα
- Η υποχώρηση του μέσου μεγέθους κατά την έναρξη του νέου εγχειρήματος
- Η πολύ μικρή βελτίωση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της νέας επιχειρηματικότητας σε όρους καινοτομίας, εισόδου σε νέες αγορές και τεχνολογικής αναβάθμισης
- Σταθερά υψηλός ο φόβος της αποτυχίας, παρά τη βελτίωση
To 36,5% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων ξεκίνησαν όντως το 2018 μια νέα επιχείρηση την οποία λειτουργούσαν τουλάχιστον για τρεις μήνες κατά τη στιγμή της έρευνας (νέοι επιχειρηματίες), με τους υπόλοιπους – τους επίδοξους επιχειρηματίες – να βρίσκονται ακόμα στη φάση της προετοιμασίας. Η επίδοση αυτή βρίσκεται λίγο κάτω από το μέσο όρο των χωρών της καινοτομίας (42,6%) ενώ έχει υποχωρήσει σε σχέση με πέρυσι όταν υπερτερούσαν οι νέοι.
Συνεπώς φαίνεται η αύξηση της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων να τροφοδοτείται περισσότερο από επίδοξους επιχειρηματίες, γεγονός που υποδηλώνει μεν μια αλλαγή προσδοκιών και ένα ευνοϊκότερο κλίμα στην οικονομία, αλλά εφόσον δεν «μεταφραστεί» στην πορεία όντως σε νέα επιχειρηματικότητα δεν σημαίνει και πραγματική ροή στη συνολική επιχειρηματικότητα.
Η Ελλάδα, σημειώνει το χαμηλότερο ποσοστό ανάμεσα στις εξεταζόμενες χώρες και ομάδες χωρών, με μόλις 12% του πληθυσμού να θεωρεί ότι η ίδρυση μιας επιχείρησης αποτελεί μια εύκολη διαδικασία, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στις χώρες καινοτομίας ανέρχεται σχεδόν σε 40%. Το εύρημα αυτό αναδεικνύει τα εμπόδια που υπάρχουν ακόμα στην εκδήλωση νέας επιχειρηματικότητας στη χώρα, καθώς οι χρονοβόρες και υψηλού κόστους διαδικασίες, αλλά και η γραφειοκρατία και η επικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ των
δημοσίων φορέων, εξακολουθούν να δρουν ανασταλτικά στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας.
Τα θετικά
Ηλικιακά, το 2018 το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που βρισκόταν στα αρχικά στάδια έναρξης μιας επιχείρησης εντοπίζεται στην ηλικία των 18-24 ετών (11,5%), (9,5% στις χώρες καινοτομίας). Σε όλες τις ηλικιακές ομάδες καταγράφεται χαμηλότερη συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα σε σύγκριση τουλάχιστον με τις χώρες καινοτομίας, με εξαίρεση τη νεότερη ηλικιακή ομάδα. Συνολικά πάντως το 30% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων προέρχεται από τις ηλικίες μεταξύ 18 και 24 ετών, ενώ η μέση ηλικία είναι τα 36 έτη. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ενίσχυση της συμμετοχής ατόμων από τις νεότερες ηλικίες.
Ωστόσο, αν αυτό αποτελεί μια θετική εξέλιξη είναι αρκετά συζητήσιμο. Η ευρεία συμμετοχή των πολύ νέων στη νεοφυή επιχειρηματικότητα δεν είναι απαραίτητα επιθυμητή, γιατί ενώ συνήθως χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερο πάθος και δυναμισμό, στερούνται εκείνης της εμπειρίας και γνώσης και πιθανόν και της κατάλληλης δικτύωσης που ενδεχομένως να βελτίωνε τις πιθανότητες επιτυχίας στο εγχείρημά τους.
Το ποσοστό του πληθυσμού που διέκοψε ή ανέστειλε την επιχειρηματική του δραστηριότητα το 2018 περιορίζεται στο 2,8% του πληθυσμού (περίπου 183 χιλιάδες άτομα), έναντι 4,8% το 2017 και πλησίον του μέσου όρου των χωρών καινοτομίας (2,5%). Η έλλειψη κερδοφορίας αποτελεί το βασικότερο λόγο διακοπής ή αναστολής λειτουργίας της επιχείρησης. Ως ένα βαθμό, το εύρημα αυτό συνδέεται με το υψηλό επίπεδο επιχειρηματικότητας, καθώς σε χώρες με πολλά νέα εγχειρήματα, καταγράφονται αντίστοιχα και πολλές αποτυχίες. Συνεπώς, ο σχεδιασμός πολιτικών για την τόνωση της επιχειρηματικότητας δεν μπορεί να εστιάζει απλώς στην αλγεβρική αύξηση των νέων εγχειρημάτων, αλλά στη διασφάλιση υψηλών επιδόσεων και ποιοτικών χαρακτηριστικών σε αυτά.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθούν οι ακόλουθες θετικές εξελίξεις:
- Η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας ευκαιρίας για τέταρτη συνεχή χρονιά
- Η εντονότερη συνεισφορά άτυπων επενδυτών στη χρηματοδότηση νέων εγχειρημάτων, αν και πρόκειται κυρίως για μέλη της οικογένειας
- Η ενίσχυση εγχειρημάτων μεταποίησης και πρωτογενούς τομέα
- Το χαμηλότερο ποσοστό όσων διέκοψαν ή ανέστειλαν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα το 2018
- Οι καλύτερες προσδοκίες για τις θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν
- Οι υψηλότερες προσδοκίες για επιχειρηματικές ευκαιρίες στη χώρα στο επόμενο διάστημα αλλά και η βελτίωση στην αυτοπεποίθηση για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας
- Η ακόμα καλύτερη εικόνα της επιχειρηματικότητας ως επιλογή επαγγελματικής σταδιοδρομίας
Λαμβάνοντας υπόψη και το ποσοστό της καθιερωμένης επιχειρηματικότητας στο σύνολο της χώρας, δηλαδή όταν λειτουργεί ήδη ένα εγχείρημα για τουλάχιστον 3,5 χρόνια, που φτάνει το 10,8% (από 12,4% το 2017), τότε ο συνολικός δείκτης επιχειρηματικότητας διαμορφώνεται στο 16,8% του πληθυσμού 18-64 ετών (1,10 εκατ. άτομα). Αποτέλεσμα της υψηλής καθιερωμένης επιχειρηματικότητας – που σε μεγάλο μέρος εκφράζει την υψηλή αυτοαπασχόληση που υπάρχει στη χώρα – είναι η Ελλάδα να κατέχει την τρίτη υψηλότερη επίδοση και στη συνολική επιχειρηματικότητα μεταξύ των χωρών καινοτομίας.
Το 2018 το 38,6%, ποσοστό ενισχυμένο σε σύγκριση με τις προηγούμενες χρονιές, διαθέτει τουλάχιστον ένα πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ακόμα ένα 11,0% διαθέτει και κάποιου είδους μεταπτυχιακή ειδίκευση. Αυτό σημαίνει δηλαδή ότι οι μισοί επιχειρηματίες αρχικών σταδίων διαθέτουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση, με το ποσοστό, ωστόσο, των Αποφοίτων Λυκείου να ξεπερνά το 32%. Άρα και πάλι η αύξηση της επιχειρηματικότητας το 2018 τροφοδοτήθηκε περισσότερο από αποφοίτους Λυκείου και λιγότερο από υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου άτομα.
Η κινητοποίηση στην επιχειρηματικότητα ατόμων από δεξαμενές υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου είναι ένας διαρκής στόχος των πολιτικών για την επιχειρηματικότητα, καθώς η σχετική εμπειρική βιβλιογραφία δείχνει ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο των ιδρυτών συνδέεται θετικά με την πιθανότητα επιβίωσης μιας νέας επιχείρησης ενώ αξιολογείται θετικά και από τους χρηματοδότες.
