του Νίκου Γιαννή*
Να αφαιρείται συνειδητά, εν ψυχρώ και από άνθρωπο το υπέρτατο αγαθό, αυτό της ζωής του άλλου ανθρώπου, όχι γι’ αυτό που έκανε, ούτε γι’ αυτό που είπε, αλλά γι’ αυτό που είναι κι αυτό να αφορά 11 εκατομμύρια ανθρώπους όσος είναι ο πληθυσμός της Ελλάδας σήμερα, αυτό ήταν το ολοκαύτωμα.
"Στην αρχή ήλθαν για τους Σοσιαλιστές και δεν μίλησα. Γιατί δεν ήμουν σοσιαλιστής.
Κατόπιν, ήλθαν για τους συνδικαλιστές και δεν μίλησα. Γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής.
Μετά ήλθαν γα τους Εβραίους και δεν μίλησα. Γιατί δεν ήμουν Εβραίος.
Μετά ήλθαν για μένα. Και δεν είχε απομείνει κανείς να μιλήσει για μένα".
Ο συγγραφέας, Μάρτιν Νιεμόλερ (1892-1984) ήταν ένας διακεκριμένος Προτεστάντης ιερέας, που αναδείχθηκε ως ένας διακηρυγμένος εχθρός του Χίτλερ και πέρασε τα τελευταία 7 χρόνια του ναζισμού σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Το 2005, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε ομόφωνα την καθιέρωση της 27ης Ιανουαρίου ως "Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος", ημέρα κατά την οποία το 1945 απελευθερώθηκε το στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Στην Ελλάδα έχει καθιερωθεί η 27η Ιανουαρίου ως "ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος". Με τον όρο ολοκαύτωμα περιγράφεται ο υποκινούμενος από το κράτος συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία διαφόρων εθνικών, κοινωνικών, θρησκευτικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από τη Ναζιστική Γερμανία και τους συνεργάτες της.
Η λέξη ολοκαύτωμα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ὁλόκαυστον, που σημαίνει "πλήρως καμμένη προσφορά θυσίας" σε θεό, και από τη δεκαετία του 1970 χρησιμοποιείται κυρίως για να περιγράψει τη γενοκτονία του Εβραϊκού στοιχείου στην Ευρώπη που δεν έχει άλλο ιστορικό προηγούμενο. Ο αριθμός των Εβραίων θυμάτων υπολογίζεται στα έξι εκατομμύρια, ενώ ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που εξοντώθηκαν φτάνει τα 9 με 11 εκατομμύρια.
Ο αντισημιτισμός έχει βαθιές ρίζες σε αυτή την ήπειρο και ποτέ δεν ερχόταν μόνος. Τα πιο ακραία περιστατικά διώξεων εναντίων των Εβραίων αποτελούσαν πάντα σύμπτωμα μιας κοινωνίας προβληματικής η οποία πρόβαλε και εκτόνωνε τις βαθιές ανασφάλειες της πάνω σε αυτό το κομμάτι της που θεωρούσε ξένο και το οποίο είχε περιβάλλει με μια σειρά από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Ο διωγμός των Εβραίων από την Ισπανία το 1492 ήταν μία από τις πρώτες πράξεις της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης, οι πρακτικές της οποίας εξαπλώθηκαν στη συνέχεια σε όλη την Ευρώπη και οδήγησαν στους καταστροφικούς θρησκευτικούς πολέμους του 16ου αιώνα που αιματοκύλισαν την ήπειρο.
Τα πογκρόμ και οι διακρίσεις εναντίων των Γερμανών Εβραίων από το Ναζιστικό κράτος, δεν ήταν μόνο τα πρώτα σημάδια του Ολοκαυτώματος που θα ακολουθούσε, αλλά και ενός επερχόμενου πολέμου που θα στοίχιζε εκατομμύρια σε ανθρώπινες ζωές και θα ισοπέδωνε όλη την Ευρώπη. Δύο είναι τα συμπεράσματα που μπορούμε να εξάγουμε:
- Το πρώτο είναι, ότι η συμπεριφορά της εξουσίας προς τους Εβραίους αποτελούσε βαρόμετρο της πολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη. Κάθε συστηματική δίωξη εναντίων τους αποτελούσε πάντα το πρελούδιο μιας γενικευμένης καταστροφής η οποία ακολουθούσε και βύθιζε για ακόμη μια φορά την Ευρώπη στο χάος και την παράλογη βία. Οι Εβραίοι ήταν "το καναρίνι στο ορυχείο" της Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Η σύγχρονη μοίρα της Ευρώπης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μοίρα του Εβραϊκού λαού. Η φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης, η φρίκη των θαλάμων αερίων και των σκελετωμένων πτωμάτων ανάγκασε την ανθρωπότητα να κοιτάξει τον εαυτό της στο καθρέφτη και να δει το χειρότερο της πρόσωπο. Ένα γεγονός το οποίο ανάγκασε την Ευρώπη να αναφωνήσει: "Ποτέ ξανά!".
- Το δεύτερο συμπέρασμα, είναι ότι μετά από κάθε τέτοια μεγάλη συμφορά, αυτό που ακολουθούσε ήταν μία νέα κοινωνία κρατών, μία νέα Ευρώπη. Όπως ο τριακονταετής πόλεμος έληξε με την Συνθήκη της Βεστφαλίας και τη δημιουργία της σύγχρονης έννοιας της κρατικής κυριαρχίας (souveraineté), έτσι και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε με τη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και την ανάπτυξη της έννοιας της υπερεθνικότητας (supranationalism). Κάθε μεγάλο έγκλημα πραγματοποιήθηκε πρώτα πάνω στο ίδιο το σώμα του εβραϊκού λαού και η συλλογική συνειδητοποίηση αυτού του εγκλήματος οδήγησε σε μία προσπάθεια για συλλογική κάθαρση, με τη μορφή μιας νέας Ευρώπης.
Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένας χώρος ειρήνης, ευημερίας και πάνω απ’ όλα κράτους δικαίου, αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για μία Ευρώπη καθαρή από κάθε είδους διακρίσεις και ρατσισμό. Ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός που αναδύονται στην Ευρώπη και πέραν αυτής, η σχετική δημοφιλία αυταρχικών ηγετών και οι πληγές που δημιουργούνται στα ηθικά και νομικά θεμέλια της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, μας δείχνουν ότι η δημοκρατία δεν είναι ένας οριστικά κερδισμένος προορισμός. Η υπεράσπιση της αποτελεί ένα διαρκές καθήκον, όλων και ειδικώς των ενεργών πολιτών που προτάσσουν το μέλλον από το παρόν, την ελευθερία από την αδικία και τον άνθρωπο και την ευημερία του από τις χειρότερες πλευρές των εθνών, τις οποίες και μόνον η ευρωπαϊκή ιδέα υπερβαίνει, χωρίς φυσικά να καταργεί τα ίδια.
Φαινόμενα όπως το Brexit, και η επιστροφή σε συνθήκες προστατευτισμού, μας δείχνουν ότι η πλημμελής παγκοσμιοποίηση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τις αξίες του δυτικού κόσμου και της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Ελπίζουμε ότι αυτή η περίοδος της ιστορίας του ανθρώπου στη γη έχει παρέλθει. Παραμένουμε συνεχώς σε επαγρύπνηση και εργαζόμαστε και για τη διατήρηση μιας διαρκούς ειρήνης όπως αυτή που έχει πετύχει η ΕΕ, για την ευρωπαϊκή πολιτική ένωση, για μια Ευρωπαϊκή Δημοκρατία, ένα Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα, έναν ευρωπαϊκό δήμο, μια ομοσπονδιακή Ευρώπη. Έτσι λοιπόν με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, κοιτάζοντας προς τα πίσω την ιστορία του εθνικισμού, των πολέμων και της βίας, υπερασπιζόμαστε τη μνήμη και αποστρεφόμαστε την εκδίκηση, οικοδομούμε ένα κοινό μέλλον ελευθερίας χωρίς αποκλεισμούς.
*ο Νίκος Γιαννής εργάζεται συστηματικά για την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης και τον φεντεραλισμό ως πρόταση ενότητας μέσα από τη διαφορετικότητα, για την παραμονή της Ελλάδας στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής ενοποίησης και για τον εξευρωπαϊσμό της.