Η δεκαετία 2010-2019 είναι συνυφασμένη με την μεγαλύτερη οικονομική κρίση της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι η δεκαετία που ξεγύμνωσε τις παθογένειες της ελληνικής οικονομίας και σταδιακά της ελληνικής κοινωνίας, όπως διαμορφώθηκε στην διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου, αναδεικνύοντας όλες τις στρεβλώσεις των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών.
Είναι ταυτόχρονα η δεκαετία της δοκιμασίας των κοινωνικών, πολιτικών και θεσμικών δομών της Ελλάδας. Ήταν επίσης η δεκαετία που δοκιμάστηκαν οι Έλληνες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο σε θέματα ηθικής, δεοντολογίας και δημοκρατικής συνείδησης. Σε πολλές και καθοριστικές στιγμές αυτής της δεκαετίας η χώρα …φλέρταρε επικίνδυνα με καταστροφικές επιλογές σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, δοκιμάζοντας τα όρια των συνταγματικών θεσμών.
Σύμφωνα με όλες τις πρόσφατες μελέτες (2018-2019) φάνηκε πως στην Ελλάδα της κρίσης όλοι οι οικονομικοί δείκτες επηρεάστηκαν αρνητικά και το σημαντικότερο η ίδια η κοινωνική διαστρωμάτωση της χώρας μεταβλήθηκε προς το χειρότερο, φέρνοντας στην Ελλάδα θλιβερές «πρωτιές» στην Ε.Ε. και ανεπιθύμητες «διακρίσεις» ανάμεσα στους ουραγούς της Ευρώπης σε οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες.
Στο αυτό το διάστημα, η Ελλάδα άλλαξε πέντε πρωθυπουργούς, πρωταγωνίστησε σε εκατοντάδες συνεδριάσεις Eurogroup και Συνόδους Κορυφής, απασχόλησε τα πρωτοσέλιδα εφημερίδων και των ρεπορτάζ δικτύων από όλον τον κόσμο και υπήρξε η… αφορμή για την πτώση ξένων πολιτικών και κυβερνήσεων!
2010: Από τα βεγγαλικά στα… μνημόνια!
Η Πρωτοχρονιά του 2010 είχε γιορταστικό ως συνήθως και έντονα πανηγυρικό χαρακτήρα ενώ μια γενικότερη – αδικαιολόγητη κατά τους ξένους αναλυτές και οικονομολόγους – ευφορία επικρατούσε στο ευρύ, κοινό μετά την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου, που είχε κερδίσει τις εθνικές εκλογές του Οκτωβρίου του 2009 με κεντρικό σύνθημα «Λεφτά υπάρχουν».
Μάλιστα, η εκλογή του ανανεωμένου ΠΑΣΟΚ έγινε με εντυπωσιακό τρόπο καθώς συγκέντρωσε το 43,9% των ψήφων (και η Νέα Δημοκρατία το 33,4%) με διαφορά-ρεκόρ μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων!
Είχαν προηγηθεί βεβαίως και οι επιπόλαιες διαβεβαιώσεις των υπουργών οικονομίας της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας (του πρώην πρωθυπουργού, Κώστα Καραμανλή) τόσο το 2008 όσο και το 2009 πως η κατάρρευση της Lehman Brothers και της κρίσης της αμερικανικής οικονομίας δεν θα επηρεάσουν την Ελλάδα και πως οι ελληνικές τράπεζες είναι ισχυρές και προστατευμένες από τα “τοξικά επενδυτικά προϊόντα” των αμερικανικών – και αρκετών διεθνών – τραπεζών.
Όμως, ως τον Δεκέμβριο του 2009 είχαν γίνει συνεχείς αναθεωρήσεις των προβλέψεων του ελληνικού ελλείμματος από την Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛΣΤΑΤ) και ήταν ξεκάθαρο ότι θα ξεπερνούσε επισήμως το 10% («εξερράγη τρεις φορές μέσα σε τρεις μήνες», θυμάται σε βιβλίο του ο πρώην Επίτροπος Οικονομικών, Όλι Ρεν) και μαζί με τους σημαιοστολισμούς της Πλατείας Συντάγματος, είχαν αρχίσει οι διαδικασίες για την δημιουργία ενός προγράμματος για την ενίσχυση της Ελλάδας, αν ζητούσε αίτημα βοήθειας από το Eurogroup ή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπως έδειχναν όλες οι…εκτιμήσεις των ειδικών.
Όπως αποδεικνύουν τα επίσημα έγγραφα της Κομισιόν, τον Οκτώβριο του 2009 ο -τότε- υπουργός Οικονομικών (και πρώην σύμβουλος του Σημίτη), Γιώργος Παπακωνσταντίνου στην συνεδρίαση του Eurogroup στο Λουξεμβούργο , μόλις λίγες ημέρες μετά τις βουλευτικές εκλογές στις οποίες αναδείχθηκε πρώτο κόμμα το ΠΑΣΟΚ και πρώτη του εμφάνιση στο ευρωπαϊκό προσκήνιο, είχε ενημερώσει τους ομολόγους του πως το πραγματικό έλλειμμα της Ελλάδας το 2009 δε ήταν 6% του ΑΕΠ αλλά «πολύ πάνω από το 10% και πιο συγκεκριμένα σχεδόν 12,5%»!
Η οργισμένη φράση του -τότε- προέδρου του Eurogroup, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, που φημίζεται για την νηφαλιότητα και την διπλωματικότητά του, «Το παιχνίδι τελείωσε, χρειαζόμαστε σοβαρά στατιστικά στοιχεία» ήταν το έναυσμα για ένα ντόμινο εξελίξεων στην Ελλάδα και την Ε.Ε.
Για την χώρα μας αυτή η συνεδρίαση είχε ως αποτέλεσμα εννιά χρόνια αυστηρής εποπτείας, μεταρρυθμίσεων και αλλαγών υπό τους όρους μνημονίων και μιας καταστροφικής οικονομικής κρίσης, που δεν είχε προηγούμενο στην μεταπολεμική Ευρώπη.
Μετά από παρασκηνιακές συζητήσεις και συγκεκαλυμμένες δηλώσεις για την αποφυγή προκλήσεων μαζικών αντιδράσεων στην Ελλάδα και πανικού στις διεθνείς αγορές, στις 23 Απριλίου του 2010 ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου εκφωνεί από το ακριτικό Καστελόριζο τον διάσημο λόγο του, με τον οποίο αναγνωρίζει την ανάγκη προσφυγής σε ένα διεθνές πρόγραμμα διάσωσης της ελληνικής οικονομίας, αφού όχι «λεφτά δεν υπήρχαν» αλλά μόνο τεράστια ελλείμματα και υποχρεώσεις στην Ελλάδα και προς το εξωτερικό.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σχηματίζουν την περίφημη «τρόικα» (και αργότερα, τους “θεσμούς”) για την συμμετοχή τους σε έναν χρηματοπιστωτικό μηχανισμό στήριξης της Ελλάδας και στις 2 Μαΐου της ίδιας χρονιάς ανακοινώνεται το πρώτο μνημόνιο (επισήμως, “πρόγραμμα διάσωσης για την Ελλάδα”) ύψους 143 δισεκατομμυρίων δολαρίων (!), με τριετή χρονική διάρκεια, που συνοδεύονταν με περικοπές στον δημόσιο τομέα και μέτρα λιτότητας για όλη την ελληνική κοινωνία.
Σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στις 2 Μαΐου του 2010, η ελληνική κυβέρνηση (του Γιώργου Παπανδρέου) υποβάλλει επίσημο αίτημα για την παροχή διμερών δανείων ύψους «μέχρι και 80 δισεκατομμυρίων ευρώ», μέσω συμφωνίας με την …επωνυμία «Δανειακής Διευκόλυνσης για την Ελλάδα» (Greek Loan Facility) προκειμένου η χώρα να μπορέσει να εκπληρώσει τις χρηματοδοτικές της ανάγκες και το Eurogroup συμφωνεί να εγκρίνει το σχετικό αίτημα και να συνδράμει οικονομικά στην Ελλάδα. Η ευρωπαϊκή χρηματοδοτική βοήθεια αποτελεί μέρος ενός κοινού πακέτου στήριξης με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), το οποίο συμφωνεί να συμβάλλει με επιπλέον 30 δισεκατομμύρια ευρώ, με την αποδοχή συγκεκριμένων όρων και προϋποθέσεων (για τους απλούς πολίτες, επιβολή μέτρων και διαρθρωτικών παρεμβάσεων σε τομείς της οικονομίας και του κοινωνικού συστήματος).
Έτσι, το πρώτο μνημόνιο (η Διεθνής Δανειακή Σύμβαση της Ελλάδας) συνάφθηκε στις 8 Μαΐου 2010 μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και των υπολοίπων (15) κρατών της Ευρωζώνης, προκειμένου να χορηγηθεί οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα υπό την μορφή δανείου…
2011: Από την παραίτηση στους… τεχνοκράτες
Μετά τις αντιδράσεις σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν σχεδόν εκτός ελέγχου, με το ΠΑΣΟΚ να βρίσκεται στα πρόθυρα αποσύνθεσης και την κοινωνία σε πρωτοφανή αναβρασμό για την μεταπολιτευτική περίοδο.
Έτσι, στις 31 Οκτωβρίου 2011 ο Έλληνας πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου προτείνει να διεξαχθεί δημοψήφισμα για την έγκριση ή την απόρριψη της απόφασης της έκτακτης συνόδου κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είχε ξεκινήσει – κάτω από την πίεση του χρόνου και των διεθνών αγορών – στις 23 Οκτωβρίου και είχε καταλήξει σε συμφωνία- πακέτο με περιπετειώδη τρόπο τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου!
Η συμφωνία συνοδεύονταν από πρόγραμμα “δημοσιονομικής προσαρμογής” με διάρκεια μέχρι το 2021 και δημιουργία μηχανισμού μόνιμης εποπτείας της Ελλάδας για την συνεχή παρακολούθηση της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων. Παράλληλα, ως αντιστάθμισμα είχε εγκριθεί η απευθείας ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών με ποσό ύψους 30 δις ευρώ και αύξηση των κεφαλαίων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) κατά ένα δις ευρώ.
Η συμφωνία προέβλεπε «κούρεμα» κατά 50% του ελληνικού χρέους, με την προϋπόθεση πως οι «ιδιώτες» κάτοχοι ελληνικών ομολόγων θα έπρεπε να αποδεχτούν σε εθελοντική βάση μείωση της αξίας των ομολόγων που είχαν στην κατοχή τους, με αντάλλαγμα ένα πρόσθετο πακέτο βοήθειας προς την Ελλάδα ύψους 130 δις ευρώ. Αν και η συγκεκριμένη έκτακτη σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε στόχο την κατάρτιση ενός οριστικού σχεδίου αντιμετώπισης της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη, ουσιαστικά επικεντρώθηκε στην ελληνική κρίση και την αποφυγή της χρεωκοπίας μιας χώρας-μέλους εντός της Ευρωζώνης.
Όμως, οι πιθανές επιπτώσεις της συμφωνίας, που δεν είχαν διευκρινιστεί επαρκώς, είχαν ανησυχήσει πολιτικούς, τραπεζίτες και επιχειρηματίες της Ελλάδας καθώς διέβλεπαν εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο των ασφαλιστικών ταμείων που ήταν εκτεθειμένα σε ελληνικά ομόλογα και συρρίκνωση του τραπεζικού συστήματος, με δικαιολογημένες αμφιβολίες για την μελλοντική σταθερότητα του συστήματος αφού ορισμένες τράπεζες θα βρίσκονταν σε δυσμενή θέση και συνεπώς θα διακινδύνευε η ίδια τους η ύπαρξη. Ορισμένοι αναλυτές, μάλιστα, χαρακτήρισαν το συνολικό πρόγραμμα ως «απόφαση ελεγχόμενης χρεοκοπίας της Ελλάδας».
Έτσι, την Δευτέρα 31 Οκτωβρίου το κόστος δανεισμού της Ελλάδας (αλλά και άλλων χωρών της Ευρωζώνης) στις αγορές, αυξήθηκε αλματωδώς και με συνοπτικές διαδικασίες ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί συμφώνησε με την καγκελάριο της Γερμανίας, Άγγελα Μέρκελ να καλέσουν τον Γ. Παπανδρέου στις Κάννες. όπου διεξαγόταν η σύνοδος των G20 προκειμένου να συζητήσουν το θέμα του δημοψηφίσματος.
Στην πραγματικότητα, όμως, είχε αποφασιστεί πως οι ηγέτες της Ε.Ε, θα πρότειναν στην ελληνική κυβέρνηση να διεξάγει δημοψήφισμα για την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ ή…θα την άφηναν να χρεοκοπήσει αβοήθητη. Στις 2 Νοεμβρίου οι Σαρκοζί- Μέρκελ συναντήθηκαν με τον πρόεδρο του Eurogroup Ζαν- Κλωντ Γιουνκέρ, τη διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν βαν Ρόμπεϊ και συμφώνησαν σε «μία κοινή στάση 6 σημείων» απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ μόλις μια ώρα πριν την συνάντηση πρωθυπουργό, Γ. Παπανδρέου και τον αντιπρόεδρο της ελληνικής κυβέρνησης και υπουργό των οικονομικών, Ε. Βενιζέλο.
Αυτή η κοινή απόφαση προέβλεπε ότι το δημοψήφισμα θα αφορούσε την παραμονή της Ελλάδας στην ζώνη του ευρώ και ότι δε θα πραγματοποιούνταν η εκταμίευση της έκτης δόσης του πρώτου πακέτου διάσωσης μέχρι τη διενέργεια του δημοψηφίσματος.
Όπως έδειξε με τον πλέον γλαφυρό τρόπο – 7 χρόνια αργότερα – ντοκιμαντέρ βρετανικού τηλεοπτικού δικτύου και περιγράφεται στο βιβλίο του Χέρμαν βαν Ρόμπεϊ στη συνάντηση ο Γάλλος πρόεδρος, Ν. Σαρκοζί επιτέθηκε με πρωτοφανή τρόπο στον Παπανδρέου, που δέχτηκε τα ομαδικά «πυρά» ξένων ηγετών και εξαιρετικά αυστηρούς μέχρι υποτιμητικές εκφράσεις, σύμφωνα με πληροφορίες. Μετά το τέλος της συνάντησης η Μέρκελ και ο Σαρκοζί έδωσαν κοινή συνέντευξη τύπου, στην οποία προανήγγειλαν την ίδια συμφωνία με τους ίδιους όρους, θέτοντας ένα οριστικό τελεσίγραφο στον Γ. Παπανδρέου.
Μάλιστα, πριν την έναρξη της συνόδου ο Ε. Μπαρόζο, είχε επικοινωνήσει με το Αντώνη Σαμαρά, για να τον πληροφορήσει πως οι Ευρωπαίοι θα στήριζαν μια κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΠαΣοΚ στην Ελλάδα, αρκεί να αποφευχθεί το δημοψήφισμα. Μια πρωτοβουλία χωρίς την γνώση των υπολοίπων ηγετών ή της ελληνικής αντιπροσωπείας!
Η πρόταση δημοψηφίσματος προκάλεσε αντιδράσεις τόσο στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες όσο και στο εσωτερικό της Ελλάδας και τελικά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Αντιθέτως, στις 6 Νοεμβρίου του 2011 ο Γιώργος Παπανδρέου απέσυρε την πρόταση του δημοψηφίσματος και υπέβαλλε την παραίτησή του, καθώς είχε ενημερωθεί για όλες τις διεργασίες που είχαν γίνει εν αγνοία του τόσο στις Κάννες και τις Βρυξέλλες όσο και στην Αθήνα.
Μετά από μαραθώνιες συζητήσεις υπό τον – τότε – Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, τέσσερις ημέρες αργότερα επιτεύχθηκε συμφωνία σχηματισμού τρικομματικής κυβέρνησης συνεργασίας (ΠΑΣΟΚ – ΝΔ – ΛΑΟΣ) με τον Λουκά Παπαδήμο, πρώην διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, στην θέση του Γιώργου Παπανδρέου.
Στις 11 Νοεμβρίου ο Λουκάς Παπαδήμος ορκίζεται πρωθυπουργός της Ελλάδας, αναλαμβάνοντας ως τεχνοκράτης, την υλοποίηση της συμφωνίας με την Τρόικα και την διασφάλιση της στήριξης της Κομισιόν και των Ευρωπαίων ηγετών για την αποφυγή της χρεωκοπίας της χώρας.
